Ovid, 43 B.C.-17 or 18 A.D.
. Metamorphoseon
Electronic Text Center, University of Virginia Library
|
Table of Contents for this work | | All on-line databases | Etext Center Homepage |
Metamorphoseon Liber X
10:1 Inde per inmensum croceo velatus amictu
10:2 aethera digreditur Ciconumque Hymenaeus ad oras
10:3 tendit et Orphea nequiquam voce vocatur.
10:4 adfuit ille quidem, sed nec sollemnia verba
10:5 nec laetos vultus nec felix attulit omen.
10:6 fax quoque, quam tenuit, lacrimoso stridula fumo
10:7 usque fuit nullosque invenit motibus ignes.
10:8 exitus auspicio gravior: nam nupta per herbas
10:9 dum nova naiadum turba comitata vagatur,
10:10 occidit in talum serpentis dente recepto.
10:11 quam satis ad superas postquam Rhodopeius auras
10:12 deflevit vates, ne non temptaret et umbras,
10:13 ad Styga Taenaria est ausus descendere porta
10:14 perque leves populos simulacraque functa sepulcro
10:15 Persephonen adiit inamoenaque regna tenentem
10:16 umbrarum dominum pulsisque ad carmina nervis
10:17 sic ait: 'o positi sub terra numina mundi,
10:18 in quem reccidimus, quicquid mortale creamur,
10:19 si licet et falsi positis ambagibus oris
10:20 vera loqui sinitis, non huc, ut opaca viderem
10:21 Tartara, descendi, nec uti villosa colubris
10:22 terna Medusaei vincirem guttura monstri:
10:23 causa viae est coniunx, in quam calcata venenum
10:24 vipera diffudit crescentesque abstulit annos.
10:25 posse pati volui nec me temptasse negabo:
10:26 vicit Amor. supera deus hic bene notus in ora est;
10:27 an sit et hic, dubito: sed et hic tamen auguror esse,
10:28 famaque si veteris non est mentita rapinae,
10:29 vos quoque iunxit Amor. per ego haec loca plena timoris,
10:30 per Chaos hoc ingens vastique silentia regni,
10:31 Eurydices, oro, properata retexite fata.
10:32 omnia debemur vobis, paulumque morati
10:33 serius aut citius sedem properamus ad unam.
10:34 tendimus huc omnes, haec est domus ultima, vosque
10:35 humani generis longissima regna tenetis.
10:36 haec quoque, cum iustos matura peregerit annos,
10:37 iuris erit vestri: pro munere poscimus usum;
10:38 quodsi fata negant veniam pro coniuge, certum est
10:39 nolle redire mihi: leto gaudete duorum.'
10:40 Talia dicentem nervosque ad verba moventem
10:41 exsangues flebant animae; nec Tantalus undam
10:42 captavit refugam, stupuitque Ixionis orbis,
10:43 nec carpsere iecur volucres, urnisque vacarunt
10:44 Belides, inque tuo sedisti, Sisyphe, saxo.
10:45 tunc primum lacrimis victarum carmine fama est
10:46 Eumenidum maduisse genas, nec regia coniunx
10:47 sustinet oranti nec, qui regit ima, negare,
10:48 Eurydicenque vocant: umbras erat illa recentes
10:49 inter et incessit passu de vulnere tardo.
10:50 hanc simul et legem Rhodopeius accipit heros,
10:51 ne flectat retro sua lumina, donec Avernas
10:52 exierit valles; aut inrita dona futura.
10:53 carpitur adclivis per muta silentia trames,
10:54 arduus, obscurus, caligine densus opaca,
10:55 nec procul afuerunt telluris margine summae:
10:56 hic, ne deficeret, metuens avidusque videndi
10:57 flexit amans oculos, et protinus illa relapsa est,
10:58 bracchiaque intendens prendique et prendere certans
10:59 nil nisi cedentes infelix arripit auras.
10:60 iamque iterum moriens non est de coniuge quicquam
10:61 questa suo (quid enim nisi se quereretur amatam?)
10:62 supremumque 'vale,' quod iam vix auribus ille
10:63 acciperet, dixit revolutaque rursus eodem est.
10:64 Non aliter stupuit gemina nece coniugis Orpheus,
10:65 quam tria qui timidus, medio portante catenas,
10:66 colla canis vidit, quem non pavor ante reliquit,
10:67 quam natura prior saxo per corpus oborto,
10:68 quique in se crimen traxit voluitque videri
10:69 Olenos esse nocens, tuque, o confisa figurae,
10:70 infelix Lethaea, tuae, iunctissima quondam
10:71 pectora, nunc lapides, quos umida sustinet Ide.
10:72 orantem frustraque iterum transire volentem
10:73 portitor arcuerat: septem tamen ille diebus
10:74 squalidus in ripa Cereris sine munere sedit;
10:75 cura dolorque animi lacrimaeque alimenta fuere.
10:76 esse deos Erebi crudeles questus, in altam
10:77 se recipit Rhodopen pulsumque aquilonibus Haemum.
10:78 Tertius aequoreis inclusum Piscibus annum
10:79 finierat Titan, omnemque refugerat Orpheus
10:80 femineam Venerem, seu quod male cesserat illi,
10:81 sive fidem dederat; multas tamen ardor habebat
10:82 iungere se vati, multae doluere repulsae.
10:83 ille etiam Thracum populis fuit auctor amorem
10:84 in teneros transferre mares citraque iuventam
10:85 aetatis breve ver et primos carpere flores.
10:86 Collis erat collemque super planissima campi
10:87 area, quam viridem faciebant graminis herbae:
10:88 umbra loco deerat; qua postquam parte resedit
10:89 dis genitus vates et fila sonantia movit,
10:90 umbra loco venit: non Chaonis afuit arbor,
10:91 non nemus Heliadum, non frondibus aesculus altis,
10:92 nec tiliae molles, nec fagus et innuba laurus,
10:93 et coryli fragiles et fraxinus utilis hastis
10:94 enodisque abies curvataque glandibus ilex
10:95 et platanus genialis acerque coloribus inpar
10:96 amnicolaeque simul salices et aquatica lotos
10:97 perpetuoque virens buxum tenuesque myricae
10:98 et bicolor myrtus et bacis caerula tinus.
10:99 vos quoque, flexipedes hederae, venistis et una
10:100 pampineae vites et amictae vitibus ulmi
10:101 ornique et piceae pomoque onerata rubenti
10:102 arbutus et lentae, victoris praemia, palmae
10:103 et succincta comas hirsutaque vertice pinus,
10:104 grata deum matri, siquidem Cybeleius Attis
10:105 exuit hac hominem truncoque induruit illo.
10:106 Adfuit huic turbae metas imitata cupressus,
10:107 nunc arbor, puer ante deo dilectus ab illo,
10:108 qui citharam nervis et nervis temperat arcum.
10:109 namque sacer nymphis Carthaea tenentibus arva
10:110 ingens cervus erat, lateque patentibus altas
10:111 ipse suo capiti praebebat cornibus umbras.
10:112 cornua fulgebant auro, demissaque in armos
10:113 pendebant tereti gemmata monilia collo.
10:114 bulla super frontem parvis argentea loris
10:115 vincta movebatur; parilesque ex aere nitebant
10:116 auribus e geminis circum cava tempora bacae;
10:117 isque metu vacuus naturalique pavore
10:118 deposito celebrare domos mulcendaque colla
10:119 quamlibet ignotis manibus praebere solebat.
10:120 sed tamen ante alios, Ceae pulcherrime gentis,
10:121 gratus erat, Cyparisse, tibi: tu pabula cervum
10:122 ad nova, tu liquidi ducebas fontis ad undam,
10:123 tu modo texebas varios per cornua flores,
10:124 nunc eques in tergo residens huc laetus et illuc
10:125 mollia purpureis frenabas ora capistris.
10:126 Aestus erat mediusque dies, solisque vapore
10:127 concava litorei fervebant bracchia Cancri:
10:128 fessus in herbosa posuit sua corpora terra
10:129 cervus et arborea frigus ducebat ab umbra.
10:130 hunc puer inprudens iaculo Cyparissus acuto
10:131 fixit et, ut saevo morientem vulnere vidit,
10:132 velle mori statuit. quae non solacia Phoebus
10:133 dixit et, ut leviter pro materiaque doleret,
10:134 admonuit! gemit ille tamen munusque supremum
10:135 hoc petit a superis, ut tempore lugeat omni.
10:136 iamque per inmensos egesto sanguine fletus
10:137 in viridem verti coeperunt membra colorem,
10:138 et, modo qui nivea pendebant fronte capilli,
10:139 horrida caesaries fieri sumptoque rigore
10:140 sidereum gracili spectare cacumine caelum.
10:141 ingemuit tristisque deus 'lugebere nobis
10:142 lugebisque alios aderisque dolentibus' inquit.
10:143 Tale nemus vates attraxerat inque ferarum
10:144 concilio, medius turbae, volucrumque sedebat.
10:145 ut satis inpulsas temptavit pollice chordas
10:146 et sensit varios, quamvis diversa sonarent,
10:147 concordare modos, hoc vocem carmine movit:
10:148 'ab Iove, Musa parens, (cedunt Iovis omnia regno)
10:149 carmina nostra move! Iovis est mihi saepe potestas
10:150 dicta prius: cecini plectro graviore Gigantas
10:151 sparsaque Phlegraeis victricia fulmina campis.
10:152 nunc opus est leviore lyra, puerosque canamus
10:153 dilectos superis inconcessisque puellas
10:154 ignibus attonitas meruisse libidine poenam.
10:155 'Rex superum Phrygii quondam Ganymedis amore
10:156 arsit, et inventum est aliquid, quod Iuppiter esse,
10:157 quam quod erat, mallet. nulla tamen alite verti
10:158 dignatur, nisi quae posset sua fulmina ferre.
10:159 nec mora, percusso mendacibus aere pennis
10:160 abripit Iliaden; qui nunc quoque pocula miscet
10:161 invitaque Iovi nectar Iunone ministrat.
10:162 'Te quoque, Amyclide, posuisset in aethere Phoebus,
10:163 tristia si spatium ponendi fata dedissent.
10:164 qua licet, aeternus tamen es, quotiensque repellit
10:165 ver hiemem, Piscique Aries succedit aquoso,
10:166 tu totiens oreris viridique in caespite flores.
10:167 te meus ante omnes genitor dilexit, et orbe
10:168 in medio positi caruerunt praeside Delphi,
10:169 dum deus Eurotan inmunitamque frequentat
10:170 Sparten, nec citharae nec sunt in honore sagittae:
10:171 inmemor ipse sui non retia ferre recusat,
10:172 non tenuisse canes, non per iuga montis iniqui
10:173 ire comes, longaque alit adsuetudine flammas.
10:174 iamque fere medius Titan venientis et actae
10:175 noctis erat spatioque pari distabat utrimque,
10:176 corpora veste levant et suco pinguis olivi
10:177 splendescunt latique ineunt certamina disci.
10:178 quem prius aerias libratum Phoebus in auras
10:179 misit et oppositas disiecit pondere nubes;
10:180 reccidit in solidam longo post tempore terram
10:181 pondus et exhibuit iunctam cum viribus artem.
10:182 protinus inprudens actusque cupidine lusus
10:183 tollere Taenarides orbem properabat, at illum
10:184 dura repercusso subiecit verbere tellus
10:185 in vultus, Hyacinthe, tuos. expalluit aeque
10:186 quam puer ipse deus conlapsosque excipit artus,
10:187 et modo te refovet, modo tristia vulnera siccat,
10:188 nunc animam admotis fugientem sustinet herbis.
10:189 nil prosunt artes: erat inmedicabile vulnus.
10:190 ut, siquis violas rigidumve papaver in horto
10:191 liliaque infringat fulvis horrentia linguis,
10:192 marcida demittant subito caput illa vietum
10:193 nec se sustineant spectentque cacumine terram:
10:194 sic vultus moriens iacet et defecta vigore
10:195 ipsa sibi est oneri cervix umeroque recumbit.
10:196 "laberis, Oebalide, prima fraudate iuventa,"
10:197 Phoebus ait "videoque tuum, mea crimina, vulnus.
10:198 tu dolor es facinusque meum: mea dextera leto
10:199 inscribenda tuo est. ego sum tibi funeris auctor.
10:200 quae mea culpa tamen, nisi si lusisse vocari
10:201 culpa potest, nisi culpa potest et amasse vocari?
10:202 atque utinam tecumque mori vitamque liceret
10:203 reddere! quod quoniam fatali lege tenemur,
10:204 semper eris mecum memorique haerebis in ore.
10:205 te lyra pulsa manu, te carmina nostra sonabunt,
10:206 flosque novus scripto gemitus imitabere nostros.
10:207 tempus et illud erit, quo se fortissimus heros
10:208 addat in hunc florem folioque legatur eodem."
10:209 talia dum vero memorantur Apollinis ore,
10:210 ecce cruor, qui fusus humo signaverat herbas,
10:211 desinit esse cruor, Tyrioque nitentior ostro
10:212 flos oritur formamque capit, quam lilia, si non
10:213 purpureus color his, argenteus esset in illis.
10:214 non satis hoc Phoebo est (is enim fuit auctor honoris):
10:215 ipse suos gemitus foliis inscribit, et AI AI
10:216 flos habet inscriptum, funestaque littera ducta est.
10:217 nec genuisse pudet Sparten Hyacinthon: honorque
10:218 durat in hoc aevi, celebrandaque more priorum
10:219 annua praelata redeunt Hyacinthia pompa.
10:220 'At si forte roges fecundam Amathunta metallis,
10:221 an genuisse velit Propoetidas, abnuat aeque
10:222 atque illos, gemino quondam quibus aspera cornu
10:223 frons erat, unde etiam nomen traxere Cerastae.
10:224 ante fores horum stabat Iovis Hospitis ara;
10:225 ignarus sceleris quam siquis sanguine tinctam
10:226 advena vidisset, mactatos crederet illic
10:227 lactantes vitulos Amathusiacasque bidentes:
10:228 hospes erat caesus! sacris offensa nefandis
10:229 ipsa suas urbes Ophiusiaque arva parabat
10:230 deserere alma Venus. "sed quid loca grata, quid urbes
10:231 peccavere meae? quod" dixit "crimen in illis?
10:232 exilio poenam potius gens inpia pendat
10:233 vel nece vel siquid medium est mortisque fugaeque.
10:234 idque quid esse potest, nisi versae poena figurae?"
10:235 dum dubitat, quo mutet eos, ad cornua vultum
10:236 flexit et admonita est haec illis posse relinqui
10:237 grandiaque in torvos transformat membra iuvencos.
10:238 'Sunt tamen obscenae Venerem Propoetides ausae
10:239 esse negare deam; pro quo sua numinis ira
10:240 corpora cum fama primae vulgasse feruntur,
10:241 utque pudor cessit, sanguisque induruit oris,
10:242 in rigidum parvo silicem discrimine versae.
10:243 'Quas quia Pygmalion aevum per crimen agentis
10:244 viderat, offensus vitiis, quae plurima menti
10:245 femineae natura dedit, sine coniuge caelebs
10:246 vivebat thalamique diu consorte carebat.
10:247 interea niveum mira feliciter arte
10:248 sculpsit ebur formamque dedit, qua femina nasci
10:249 nulla potest, operisque sui concepit amorem.
10:250 virginis est verae facies, quam vivere credas,
10:251 et, si non obstet reverentia, velle moveri:
10:252 ars adeo latet arte sua. miratur et haurit
10:253 pectore Pygmalion simulati corporis ignes.
10:254 saepe manus operi temptantes admovet, an sit
10:255 corpus an illud ebur, nec adhuc ebur esse fatetur.
10:256 oscula dat reddique putat loquiturque tenetque
10:257 et credit tactis digitos insidere membris
10:258 et metuit, pressos veniat ne livor in artus,
10:259 et modo blanditias adhibet, modo grata puellis
10:260 munera fert illi conchas teretesque lapillos
10:261 et parvas volucres et flores mille colorum
10:262 liliaque pictasque pilas et ab arbore lapsas
10:263 Heliadum lacrimas; ornat quoque vestibus artus,
10:264 dat digitis gemmas, dat longa monilia collo,
10:265 aure leves bacae, redimicula pectore pendent:
10:266 cuncta decent; nec nuda minus formosa videtur.
10:267 conlocat hanc stratis concha Sidonide tinctis
10:268 adpellatque tori sociam adclinataque colla
10:269 mollibus in plumis, tamquam sensura, reponit.
10:270 'Festa dies Veneris tota celeberrima Cypro
10:271 venerat, et pandis inductae cornibus aurum
10:272 conciderant ictae nivea cervice iuvencae,
10:273 turaque fumabant, cum munere functus ad aras
10:274 constitit et timide "si, di, dare cuncta potestis,
10:275 sit coniunx, opto," non ausus "eburnea virgo"
10:276 dicere, Pygmalion "similis mea" dixit "eburnae."
10:277 sensit, ut ipsa suis aderat Venus aurea festis,
10:278 vota quid illa velint et, amici numinis omen,
10:279 flamma ter accensa est apicemque per aera duxit.
10:280 ut rediit, simulacra suae petit ille puellae
10:281 incumbensque toro dedit oscula: visa tepere est;
10:282 admovet os iterum, manibus quoque pectora temptat:
10:283 temptatum mollescit ebur positoque rigore
10:284 subsidit digitis ceditque, ut Hymettia sole
10:285 cera remollescit tractataque pollice multas
10:286 flectitur in facies ipsoque fit utilis usu.
10:287 dum stupet et dubie gaudet fallique veretur,
10:288 rursus amans rursusque manu sua vota retractat.
10:289 corpus erat! saliunt temptatae pollice venae.
10:290 tum vero Paphius plenissima concipit heros
10:291 verba, quibus Veneri grates agat, oraque tandem
10:292 ore suo non falsa premit, dataque oscula virgo
10:293 sensit et erubuit timidumque ad lumina lumen
10:294 attollens pariter cum caelo vidit amantem.
10:295 coniugio, quod fecit, adest dea, iamque coactis
10:296 cornibus in plenum noviens lunaribus orbem
10:297 illa Paphon genuit, de qua tenet insula nomen.
10:298 'Editus hac ille est, qui si sine prole fuisset,
10:299 inter felices Cinyras potuisset haberi.
10:300 dira canam; procul hinc natae, procul este parente
10:301 aut, mea si vestras mulcebunt carmina mentes,
10:302 desit in hac mihi parte fides, nec credite factum,
10:303 vel, si credetis, facti quoque credite poenam.
10:304 si tamen admissum sinit hoc natura videri,
10:305 [gentibus Ismariis et nostro gratulor orbi,]
10:306 gratulor huic terrae, quod abest regionibus illis,
10:307 quae tantum genuere nefas: sit dives amomo
10:308 cinnamaque costumque suum sudataque ligno
10:309 tura ferat floresque alios Panchaia tellus,
10:310 dum ferat et murram: tanti nova non fuit arbor.
10:311 ipse negat nocuisse tibi sua tela Cupido,
10:312 Myrrha, facesque suas a crimine vindicat isto;
10:313 stipite te Stygio tumidisque adflavit echidnis
10:314 e tribus una soror: scelus est odisse parentem,
10:315 hic amor est odio maius scelus.Æundique lecti
10:316 te cupiunt proceres, totoque Oriente iuventus
10:317 ad thalami certamen adest: ex omnibus unum
10:318 elige, Myrrha, virum, dum ne sit in omnibus unus.
10:319 illa quidem sentit foedoque repugnat amori
10:320 et secum "quo mente feror? quid molior?" inquit
10:321 "di, precor, et pietas sacrataque iura parentum,
10:322 hoc prohibete nefas scelerique resistite nostro,
10:323 si tamen hoc scelus est. sed enim damnare negatur
10:324 hanc Venerem pietas: coeunt animalia nullo
10:325 cetera dilectu, nec habetur turpe iuvencae
10:326 ferre patrem tergo, fit equo sua filia coniunx,
10:327 quasque creavit init pecudes caper, ipsaque, cuius
10:328 semine concepta est, ex illo concipit ales.
10:329 felices, quibus ista licent! humana malignas
10:330 cura dedit leges, et quod natura remittit,
10:331 invida iura negant. gentes tamen esse feruntur,
10:332 in quibus et nato genetrix et nata parenti
10:333 iungitur, et pietas geminato crescit amore.
10:334 me miseram, quod non nasci mihi contigit illic,
10:335 fortunaque loci laedor!Æquid in ista revolvor?
10:336 spes interdictae, discedite! dignus amari
10:337 ille, sed ut pater, est.Æergo, si filia magni
10:338 non essem Cinyrae, Cinyrae concumbere possem:
10:339 nunc, quia iam meus est, non est meus, ipsaque damno
10:340 est mihi proximitas: aliena potentior essem.
10:341 ire libet procul hinc patriaeque relinquere fines,
10:342 dum scelus effugiam; retinet malus ardor euntem,
10:343 ut praesens spectem Cinyran tangamque loquarque
10:344 osculaque admoveam, si nil conceditur ultra.
10:345 ultra autem spectare aliquid potes, inpia virgo?
10:346 et quot confundas et iura et nomina, sentis?
10:347 tune eris et matris paelex et adultera patris?
10:348 tune soror nati genetrixque vocabere fratris?
10:349 nec metues atro crinitas angue sorores,
10:350 quas facibus saevis oculos atque ora petentes
10:351 noxia corda vident? at tu, dum corpore non es
10:352 passa nefas, animo ne concipe neve potentis
10:353 concubitu vetito naturae pollue foedus!
10:354 velle puta: res ipsa vetat; pius ille memorque est
10:355 morisÆet o vellem similis furor esset in illo!"
10:356 'Dixerat, at Cinyras, quem copia digna procorum,
10:357 quid faciat, dubitare facit, scitatur ab ipsa,
10:358 nominibus dictis, cuius velit esse mariti;
10:359 illa silet primo patriisque in vultibus haerens
10:360 aestuat et tepido suffundit lumina rore.
10:361 virginei Cinyras haec credens esse timoris,
10:362 flere vetat siccatque genas atque oscula iungit;
10:363 Myrrha datis nimium gaudet consultaque, qualem
10:364 optet habere virum, "similem tibi" dixit; at ille
10:365 non intellectam vocem conlaudat et "esto
10:366 tam pia semper" ait. pietatis nomine dicto
10:367 demisit vultus sceleris sibi conscia virgo.
10:368 'Noctis erat medium, curasque et corpora somnus
10:369 solverat; at virgo Cinyreia pervigil igni
10:370 carpitur indomito furiosaque vota retractat
10:371 et modo desperat, modo vult temptare, pudetque
10:372 et cupit, et, quid agat, non invenit, utque securi
10:373 saucia trabs ingens, ubi plaga novissima restat,
10:374 quo cadat, in dubio est omnique a parte timetur,
10:375 sic animus vario labefactus vulnere nutat
10:376 huc levis atque illuc momentaque sumit utroque,
10:377 nec modus et requies, nisi mors, reperitur amoris.
10:378 mors placet. erigitur laqueoque innectere fauces
10:379 destinat et zona summo de poste revincta
10:380 "care, vale, Cinyra, causamque intellege mortis!"
10:381 dixit et aptabat pallenti vincula collo.
10:382 'Murmura verborum fidas nutricis ad aures
10:383 pervenisse ferunt limen servantis alumnae.
10:384 surgit anus reseratque fores mortisque paratae
10:385 instrumenta videns spatio conclamat eodem
10:386 seque ferit scinditque sinus ereptaque collo
10:387 vincula dilaniat; tum denique flere vacavit,
10:388 tum dare conplexus laqueique requirere causam.
10:389 muta silet virgo terramque inmota tuetur
10:390 et deprensa dolet tardae conamina mortis.
10:391 instat anus canosque suos et inania nudans
10:392 ubera per cunas alimentaque prima precatur,
10:393 ut sibi committat, quicquid dolet. illa rogantem
10:394 aversata gemit; certa est exquirere nutrix
10:395 nec solam spondere fidem. "dic" inquit "opemque
10:396 me sine ferre tibi: non est mea pigra senectus.
10:397 seu furor est, habeo, quae carmine sanet et herbis;
10:398 sive aliquis nocuit, magico lustrabere ritu;
10:399 ira deum sive est, sacris placabilis ira.
10:400 quid rear ulterius? certe fortuna domusque
10:401 sospes et in cursu est: vivunt genetrixque paterque."
10:402 Myrrha patre audito suspiria duxit ab imo
10:403 pectore; nec nutrix etiamnum concipit ullum
10:404 mente nefas aliquemque tamen praesentit amorem;
10:405 propositique tenax, quodcumque est, orat, ut ipsi
10:406 indicet, et gremio lacrimantem tollit anili
10:407 atque ita conplectens infirmis membra lacertis
10:408 "sensimus," inquit "amas! et in hoc mea (pone timorem)
10:409 sedulitas erit apta tibi, nec sentiet umquam
10:410 hoc pater." exiluit gremio furibunda torumque
10:411 ore premens "discede, precor, miseroque pudori
10:412 parce!" ait; instanti "discede, aut desine" dixit
10:413 "quaerere, quid doleam! scelus est, quod scire laboras."
10:414 horret anus tremulasque manus annisque metuque
10:415 tendit et ante pedes supplex procumbit alumnae
10:416 et modo blanditur, modo, si non conscia fiat,
10:417 terret et indicium laquei coeptaeque minatur
10:418 mortis et officium commisso spondet amori.
10:419 extulit illa caput lacrimisque inplevit obortis
10:420 pectora nutricis conataque saepe fateri
10:421 saepe tenet vocem pudibundaque vestibus ora
10:422 texit et "o" dixit "felicem coniuge matrem!"
10:423 hactenus, et gemuit. gelidus nutricis in artus
10:424 ossaque (sensit enim) penetrat tremor, albaque toto
10:425 vertice canities rigidis stetit hirta capillis,
10:426 multaque, ut excuteret diros, si posset, amores,
10:427 addidit. at virgo scit se non falsa moneri;
10:428 certa mori tamen est, si non potiatur amore.
10:429 "vive," ait haec, "potiere tuo"Æet, non ausa "parente"
10:430 dicere, conticuit promissaque numine firmat.
10:431 'Festa piae Cereris celebrabant annua matres
10:432 illa, quibus nivea velatae corpora veste
10:433 primitias frugum dant spicea serta suarum
10:434 perque novem noctes venerem tactusque viriles
10:435 in vetitis numerant: turba Cenchreis in illa
10:436 regis adest coniunx arcanaque sacra frequentat.
10:437 ergo legitima vacuus dum coniuge lectus,
10:438 nacta gravem vino Cinyran male sedula nutrix,
10:439 nomine mentito veros exponit amores
10:440 et faciem laudat; quaesitis virginis annis
10:441 "par" ait "est Myrrhae." quam postquam adducere iussa est
10:442 utque domum rediit, "gaude, mea" dixit "alumna:
10:443 vicimus!" infelix non toto pectore sentit
10:444 laetitiam virgo, praesagaque pectora maerent,
10:445 sed tamen et gaudet: tanta est discordia mentis.
10:446 'Tempus erat, quo cuncta silent, interque triones
10:447 flexerat obliquo plaustrum temone Bootes:
10:448 ad facinus venit illa suum; fugit aurea caelo
10:449 luna, tegunt nigrae latitantia sidera nubes;
10:450 nox caret igne suo; primus tegis, Icare, vultus,
10:451 Erigoneque pio sacrata parentis amore.
10:452 ter pedis offensi signo est revocata, ter omen
10:453 funereus bubo letali carmine fecit:
10:454 it tamen, et tenebrae minuunt noxque atra pudorem;
10:455 nutricisque manum laeva tenet, altera motu
10:456 caecum iter explorat. thalami iam limina tangit,
10:457 iamque fores aperit, iam ducitur intus: at illi
10:458 poplite succiduo genua intremuere, fugitque
10:459 et color et sanguis, animusque relinquit euntem.
10:460 quoque suo propior sceleri est, magis horret, et ausi
10:461 paenitet, et vellet non cognita posse reverti.
10:462 cunctantem longaeva manu deducit et alto
10:463 admotam lecto cum traderet "accipe," dixit,
10:464 "ista tua est, Cinyra" devotaque corpora iunxit.
10:465 accipit obsceno genitor sua viscera lecto
10:466 virgineosque metus levat hortaturque timentem.
10:467 forsitan aetatis quoque nomine "filia" dixit,
10:468 dixit et illa "pater," sceleri ne nomina desint.
10:469 'Plena patris thalamis excedit et inpia diro
10:470 semina fert utero conceptaque crimina portat.
10:471 postera nox facinus geminat, nec finis in illa est,
10:472 cum tandem Cinyras, avidus cognoscere amantem
10:473 post tot concubitus, inlato lumine vidit
10:474 et scelus et natam verbisque dolore retentis
10:475 pendenti nitidum vagina deripit ensem;
10:476 Myrrha fugit: tenebrisque et caecae munere noctis
10:477 intercepta neci est latosque vagata per agros
10:478 palmiferos Arabas Panchaeaque rura relinquit
10:479 perque novem erravit redeuntis cornua lunae,
10:480 cum tandem terra requievit fessa Sabaea;
10:481 vixque uteri portabat onus. tum nescia voti
10:482 atque inter mortisque metus et taedia vitae
10:483 est tales conplexa preces: "o siqua patetis
10:484 numina confessis, merui nec triste recuso
10:485 supplicium, sed ne violem vivosque superstes
10:486 mortuaque exstinctos, ambobus pellite regnis
10:487 mutataeque mihi vitamque necemque negate!"
10:488 numen confessis aliquod patet: ultima certe
10:489 vota suos habuere deos. nam crura loquentis
10:490 terra supervenit, ruptosque obliqua per ungues
10:491 porrigitur radix, longi firmamina trunci,
10:492 ossaque robur agunt, mediaque manente medulla
10:493 sanguis it in sucos, in magnos bracchia ramos,
10:494 in parvos digiti, duratur cortice pellis.
10:495 iamque gravem crescens uterum perstrinxerat arbor
10:496 pectoraque obruerat collumque operire parabat:
10:497 non tulit illa moram venientique obvia ligno
10:498 subsedit mersitque suos in cortice vultus.
10:499 quae quamquam amisit veteres cum corpore sensus,
10:500 flet tamen, et tepidae manant ex arbore guttae.
10:501 est honor et lacrimis, stillataque cortice murra
10:502 nomen erile tenet nulloque tacebitur aevo.
10:503 'At male conceptus sub robore creverat infans
10:504 quaerebatque viam, qua se genetrice relicta
10:505 exsereret; media gravidus tumet arbore venter.
10:506 tendit onus matrem; neque habent sua verba dolores,
10:507 nec Lucina potest parientis voce vocari.
10:508 nitenti tamen est similis curvataque crebros
10:509 dat gemitus arbor lacrimisque cadentibus umet.
10:510 constitit ad ramos mitis Lucina dolentes
10:511 admovitque manus et verba puerpera dixit:
10:512 arbor agit rimas et fissa cortice vivum
10:513 reddit onus, vagitque puer; quem mollibus herbis
10:514 naides inpositum lacrimis unxere parentis.
10:515 laudaret faciem Livor quoque; qualia namque
10:516 corpora nudorum tabula pinguntur Amorum,
10:517 talis erat, sed, ne faciat discrimina cultus,
10:518 aut huic adde leves, aut illis deme pharetras.
10:519 'Labitur occulte fallitque volatilis aetas,
10:520 et nihil est annis velocius: ille sorore
10:521 natus avoque suo, qui conditus arbore nuper,
10:522 nuper erat genitus, modo formosissimus infans,
10:523 iam iuvenis, iam vir, iam se formosior ipso est,
10:524 iam placet et Veneri matrisque ulciscitur ignes.
10:525 namque pharetratus dum dat puer oscula matri,
10:526 inscius exstanti destrinxit harundine pectus;
10:527 laesa manu natum dea reppulit: altius actum
10:528 vulnus erat specie primoque fefellerat ipsam.
10:529 capta viri forma non iam Cythereia curat
10:530 litora, non alto repetit Paphon aequore cinctam
10:531 piscosamque Cnidon gravidamve Amathunta metallis;
10:532 abstinet et caelo: caelo praefertur Adonis.
10:533 hunc tenet, huic comes est adsuetaque semper in umbra
10:534 indulgere sibi formamque augere colendo
10:535 per iuga, per silvas dumosaque saxa vagatur
10:536 fine genus vestem ritu succincta Dianae
10:537 hortaturque canes tutaeque animalia praedae,
10:538 aut pronos lepores aut celsum in cornua cervum
10:539 aut agitat dammas; a fortibus abstinet apris
10:540 raptoresque lupos armatosque unguibus ursos
10:541 vitat et armenti saturatos caede leones.
10:542 te quoque, ut hos timeas, siquid prodesse monendo
10:543 possit, Adoni, monet, "fortis" que "fugacibus esto"
10:544 inquit; "in audaces non est audacia tuta.
10:545 parce meo, iuvenis, temerarius esse periclo,
10:546 neve feras, quibus arma dedit natura, lacesse,
10:547 stet mihi ne magno tua gloria. non movet aetas
10:548 nec facies nec quae Venerem movere, leones
10:549 saetigerosque sues oculosque animosque ferarum.
10:550 fulmen habent acres in aduncis dentibus apri,
10:551 impetus est fulvis et vasta leonibus ira,
10:552 invisumque mihi genus est." quae causa, roganti
10:553 "dicam," ait "et veteris monstrum mirabere culpae.
10:554 sed labor insolitus iam me lassavit, et, ecce,
10:555 opportuna sua blanditur populus umbra,
10:556 datque torum caespes: libet hac requiescere tecum"
10:557 (et requievit) "humo" pressitque et gramen et ipsum
10:558 inque sinu iuvenis posita cervice reclinis
10:559 sic ait ac mediis interserit oscula verbis:
10:560 '"Forsitan audieris aliquam certamine cursus
10:561 veloces superasse viros: non fabula rumor
10:562 ille fuit; superabat enim. nec dicere posses,
10:563 laude pedum formaene bono praestantior esset.
10:564 scitanti deus huic de coniuge 'coniuge' dixit
10:565 'nil opus est, Atalanta, tibi: fuge coniugis usum.
10:566 nec tamen effugies teque ipsa viva carebis.'
10:567 territa sorte dei per opacas innuba silvas
10:568 vivit et instantem turbam violenta procorum
10:569 condicione fugat, 'ne' c 'sum potiunda, nisi' inquit
10:570 'victa prius cursu. pedibus contendite mecum:
10:571 praemia veloci coniunx thalamique dabuntur,
10:572 mors pretium tardis: ea lex certaminis esto.'
10:573 illa quidem inmitis, sed (tanta potentia formae est)
10:574 venit ad hanc legem temeraria turba procorum.
10:575 sederat Hippomenes cursus spectator iniqui
10:576 et 'petitur cuiquam per tanta pericula coniunx?'
10:577 dixerat ac nimios iuvenum damnarat amores;
10:578 ut faciem et posito corpus velamine vidit,
10:579 quale meum, vel quale tuum, si femina fias,
10:580 obstipuit tollensque manus 'ignoscite,' dixit
10:581 'quos modo culpavi! nondum mihi praemia nota,
10:582 quae peteretis, erant.' laudando concipit ignes
10:583 et, ne quis iuvenum currat velocius, optat
10:584 invidiaque timet. 'sed cur certaminis huius
10:585 intemptata mihi fortuna relinquitur?' inquit
10:586 'audentes deus ipse iuvat!' dum talia secum
10:587 exigit Hippomenes, passu volat alite virgo.
10:588 quae quamquam Scythica non setius ire sagitta
10:589 Aonio visa est iuveni, tamen ille decorem
10:590 miratur magis: et cursus facit ipse decorem.
10:591 aura refert ablata citis talaria plantis,
10:592 tergaque iactantur crines per eburnea, quaeque
10:593 poplitibus suberant picto genualia limbo;
10:594 inque puellari corpus candore ruborem
10:595 traxerat, haud aliter, quam cum super atria velum
10:596 candida purpureum simulatas inficit umbras.
10:597 dum notat haec hospes, decursa novissima meta est,
10:598 et tegitur festa victrix Atalanta corona.
10:599 dant gemitum victi penduntque ex foedere poenas.
10:600 '"Non tamen eventu iuvenis deterritus horum
10:601 constitit in medio vultuque in virgine fixo
10:602 'quid facilem titulum superando quaeris inertes?
10:603 mecum confer' ait. 'seu me fortuna potentem
10:604 fecerit, a tanto non indignabere vinci:
10:605 namque mihi genitor Megareus Onchestius, illi
10:606 est Neptunus avus, pronepos ego regis aquarum,
10:607 nec virtus citra genus est; seu vincar, habebis
10:608 Hippomene victo magnum et memorabile nomen.'
10:609 talia dicentem molli Schoeneia vultu
10:610 aspicit et dubitat, superari an vincere malit,
10:611 atque ita 'quis deus hunc formosis' inquit 'iniquus
10:612 perdere vult caraeque iubet discrimine vitae
10:613 coniugium petere hoc? non sum, me iudice, tanti.
10:614 nec forma tangor, (poteram tamen hac quoque tangi)
10:615 sed quod adhuc puer est; non me movet ipse, sed aetas.
10:616 quid, quod inest virtus et mens interrita leti?
10:617 quid, quod ab aequorea numeratur origine quartus?
10:618 quid, quod amat tantique putat conubia nostra,
10:619 ut pereat, si me fors illi dura negarit?
10:620 dum licet, hospes, abi thalamosque relinque cruentos.
10:621 coniugium crudele meum est, tibi nubere nulla
10:622 nolet, et optari potes a sapiente puella.Æ
10:623 cur tamen est mihi cura tui tot iam ante peremptis?
10:624 viderit! intereat, quoniam tot caede procorum
10:625 admonitus non est agiturque in taedia vitae.Æ
10:626 occidet hic igitur, voluit quia vivere mecum,
10:627 indignamque necem pretium patietur amoris?
10:628 non erit invidiae victoria nostra ferendae.
10:629 sed non culpa mea est! utinam desistere velles,
10:630 aut, quoniam es demens, utinam velocior esses!
10:631 at quam virgineus puerili vultus in ore est!
10:632 a! miser Hippomene, nollem tibi visa fuissem!
10:633 vivere dignus eras. quodsi felicior essem,
10:634 nec mihi coniugium fata inportuna negarent,
10:635 unus eras, cum quo sociare cubilia vellem.'
10:636 dixerat, utque rudis primoque cupidine tacta,
10:637 quod facit, ignorans amat et non sentit amorem.
10:638 '"Iam solitos poscunt cursus populusque paterque,
10:639 cum me sollicita proles Neptunia voce
10:640 invocat Hippomenes 'Cytherea,' que 'conprecor, ausis
10:641 adsit' ait 'nostris et quos dedit, adiuvet ignes.'
10:642 detulit aura preces ad me non invida blandas:
10:643 motaque sum, fateor, nec opis mora longa dabatur.
10:644 est ager, indigenae Tamasenum nomine dicunt,
10:645 telluris Cypriae pars optima, quem mihi prisci
10:646 sacravere senes templisque accedere dotem
10:647 hanc iussere meis; medio nitet arbor in arvo,
10:648 fulva comas, fulvo ramis crepitantibus auro:
10:649 hinc tria forte mea veniens decerpta ferebam
10:650 aurea poma manu nullique videnda nisi ipsi
10:651 Hippomenen adii docuique, quis usus in illis.
10:652 signa tubae dederant, cum carcere pronus uterque
10:653 emicat et summam celeri pede libat harenam:
10:654 posse putes illos sicco freta radere passu
10:655 et segetis canae stantes percurrere aristas.
10:656 adiciunt animos iuveni clamorque favorque
10:657 verbaque dicentum 'nunc, nunc incumbere tempus!
10:658 Hippomene, propera! nunc viribus utere totis!
10:659 pelle moram: vinces!' dubium, Megareius heros
10:660 gaudeat an virgo magis his Schoeneia dictis.
10:661 o quotiens, cum iam posset transire, morata est
10:662 spectatosque diu vultus invita reliquit!
10:663 aridus e lasso veniebat anhelitus ore,
10:664 metaque erat longe: tum denique de tribus unum
10:665 fetibus arboreis proles Neptunia misit.
10:666 obstipuit virgo nitidique cupidine pomi
10:667 declinat cursus aurumque volubile tollit;
10:668 praeterit Hippomenes: resonant spectacula plausu.
10:669 illa moram celeri cessataque tempora cursu
10:670 corrigit atque iterum iuvenem post terga relinquit:
10:671 et rursus pomi iactu remorata secundi
10:672 consequitur transitque virum. pars ultima cursus
10:673 restabat; 'nunc' inquit 'ades, dea muneris auctor!'
10:674 inque latus campi, quo tardius illa rediret,
10:675 iecit ab obliquo nitidum iuvenaliter aurum.
10:676 an peteret, virgo visa est dubitare: coegi
10:677 tollere et adieci sublato pondera malo
10:678 inpediique oneris pariter gravitate moraque,
10:679 neve meus sermo cursu sit tardior ipso,
10:680 praeterita est virgo: duxit sua praemia victor.
10:681 '"Dignane, cui grates ageret, cui turis honorem
10:682 ferret, Adoni, fui? nec grates inmemor egit,
10:683 nec mihi tura dedit. subitam convertor in iram,
10:684 contemptuque dolens, ne sim spernenda futuris,
10:685 exemplo caveo meque ipsa exhortor in ambos:
10:686 templa, deum Matri quae quondam clarus Echion
10:687 fecerat ex voto, nemorosis abdita silvis,
10:688 transibant, et iter longum requiescere suasit;
10:689 illic concubitus intempestiva cupido
10:690 occupat Hippomenen a numine concita nostro.
10:691 luminis exigui fuerat prope templa recessus,
10:692 speluncae similis, nativo pumice tectus,
10:693 religione sacer prisca, quo multa sacerdos
10:694 lignea contulerat veterum simulacra deorum;
10:695 hunc init et vetito temerat sacraria probro.
10:696 sacra retorserunt oculos, turritaque Mater
10:697 an Stygia sontes dubitavit mergeret unda:
10:698 poena levis visa est; ergo modo levia fulvae
10:699 colla iubae velant, digiti curvantur in ungues,
10:700 ex umeris armi fiunt, in pectora totum
10:701 pondus abit, summae cauda verruntur harenae;
10:702 iram vultus habet, pro verbis murmura reddunt,
10:703 pro thalamis celebrant silvas aliisque timendi
10:704 dente premunt domito Cybeleia frena leones.
10:705 hos tu, care mihi, cumque his genus omne ferarum,
10:706 quod non terga fugae, sed pugnae pectora praebet,
10:707 effuge, ne virtus tua sit damnosa duobus!"
10:708 'Illa quidem monuit iunctisque per aera cycnis
10:709 carpit iter, sed stat monitis contraria virtus.
10:710 forte suem latebris vestigia certa secuti
10:711 excivere canes, silvisque exire parantem
10:712 fixerat obliquo iuvenis Cinyreius ictu:
10:713 protinus excussit pando venabula rostro
10:714 sanguine tincta suo trepidumque et tuta petentem
10:715 trux aper insequitur totosque sub inguine dentes
10:716 abdidit et fulva moribundum stravit harena.
10:717 vecta levi curru medias Cytherea per auras
10:718 Cypron olorinis nondum pervenerat alis:
10:719 agnovit longe gemitum morientis et albas
10:720 flexit aves illuc, utque aethere vidit ab alto
10:721 exanimem inque suo iactantem sanguine corpus,
10:722 desiluit pariterque sinum pariterque capillos
10:723 rupit et indignis percussit pectora palmis
10:724 questaque cum fatis "at non tamen omnia vestri
10:725 iuris erunt" dixit. "luctus monimenta manebunt
10:726 semper, Adoni, mei, repetitaque mortis imago
10:727 annua plangoris peraget simulamina nostri;
10:728 at cruor in florem mutabitur. an tibi quondam
10:729 femineos artus in olentes vertere mentas,
10:730 Persephone, licuit: nobis Cinyreius heros
10:731 invidiae mutatus erit?" sic fata cruorem
10:732 nectare odorato sparsit, qui tinctus ab illo
10:733 intumuit sic, ut fulvo perlucida caeno
10:734 surgere bulla solet, nec plena longior hora
10:735 facta mora est, cum flos de sanguine concolor ortus,
10:736 qualem, quae lento celant sub cortice granum,
10:737 punica ferre solent; brevis est tamen usus in illo;
10:738 namque male haerentem et nimia levitate caducum
10:739 excutiunt idem, qui praestant nomina, venti.'