Ovid, 43 B.C.-17 or 18 A.D.
. Metamorphoseon
Electronic Text Center, University of Virginia Library
|
Table of Contents for this work | | All on-line databases | Etext Center Homepage |
Metamorphoseon Liber III
3:1 Iamque deus posita fallacis imagine tauri
3:2 se confessus erat Dictaeaque rura tenebat,
3:3 cum pater ignarus Cadmo perquirere raptam
3:4 imperat et poenam, si non invenerit, addit
3:5 exilium, facto pius et sceleratus eodem.
3:6 orbe pererrato (quis enim deprendere possit
3:7 furta Iovis?) profugus patriamque iramque parentis
3:8 vitat Agenorides Phoebique oracula supplex
3:9 consulit et, quae sit tellus habitanda, requirit.
3:10 'bos tibi' Phoebus ait 'solis occurret in arvis,
3:11 nullum passa iugum curvique inmunis aratri.
3:12 hac duce carpe vias et, qua requieverit herba,
3:13 moenia fac condas Boeotiaque illa vocato.'
3:14 vix bene Castalio Cadmus descenderat antro,
3:15 incustoditam lente videt ire iuvencam
3:16 nullum servitii signum cervice gerentem.
3:17 subsequitur pressoque legit vestigia gressu
3:18 auctoremque viae Phoebum taciturnus adorat.
3:19 iam vada Cephisi Panopesque evaserat arva:
3:20 bos stetit et tollens speciosam cornibus altis
3:21 ad caelum frontem mugitibus inpulit auras
3:22 atque ita respiciens comites sua terga sequentis
3:23 procubuit teneraque latus submisit in herba.
3:24 Cadmus agit grates peregrinaeque oscula terrae
3:25 figit et ignotos montes agrosque salutat.
3:26 Sacra Iovi facturus erat: iubet ire ministros
3:27 et petere e vivis libandas fontibus undas.
3:28 silva vetus stabat nulla violata securi,
3:29 et specus in media virgis ac vimine densus
3:30 efficiens humilem lapidum conpagibus arcum
3:31 uberibus fecundus aquis; ubi conditus antro
3:32 Martius anguis erat, cristis praesignis et auro;
3:33 igne micant oculi, corpus tumet omne venenis,
3:34 tresque vibrant linguae, triplici stant ordine dentes.
3:35 quem postquam Tyria lucum de gente profecti
3:36 infausto tetigere gradu, demissaque in undas
3:37 urna dedit sonitum, longo caput extulit antro
3:38 caeruleus serpens horrendaque sibila misit.
3:39 effluxere urnae manibus sanguisque reliquit
3:40 corpus et attonitos subitus tremor occupat artus.
3:41 ille volubilibus squamosos nexibus orbes
3:42 torquet et inmensos saltu sinuatur in arcus
3:43 ac media plus parte leves erectus in auras
3:44 despicit omne nemus tantoque est corpore, quanto,
3:45 si totum spectes, geminas qui separat arctos.
3:46 nec mora, Phoenicas, sive illi tela parabant
3:47 sive fugam, sive ipse timor prohibebat utrumque,
3:48 occupat: hos morsu, longis conplexibus illos,
3:49 hos necat adflati funesta tabe veneni.
3:50 Fecerat exiguas iam sol altissimus umbras:
3:51 quae mora sit sociis, miratur Agenore natus
3:52 vestigatque viros. tegumen derepta leoni
3:53 pellis erat, telum splendenti lancea ferro
3:54 et iaculum teloque animus praestantior omni.
3:55 ut nemus intravit letataque corpora vidit
3:56 victoremque supra spatiosi tergoris hostem
3:57 tristia sanguinea lambentem vulnera lingua,
3:58 'aut ultor vestrae, fidissima pectora, mortis,
3:59 aut comes' inquit 'ero.' dixit dextraque molarem
3:60 sustulit et magnum magno conamine misit.
3:61 illius inpulsu cum turribus ardua celsis
3:62 moenia mota forent, serpens sine vulnere mansit
3:63 loricaeque modo squamis defensus et atrae
3:64 duritia pellis validos cute reppulit ictus;
3:65 at non duritia iaculum quoque vicit eadem,
3:66 quod medio lentae spinae curvamine fixum
3:67 constitit et totum descendit in ilia ferrum.
3:68 ille dolore ferox caput in sua terga retorsit
3:69 vulneraque adspexit fixumque hastile momordit,
3:70 idque ubi vi multa partem labefecit in omnem,
3:71 vix tergo eripuit; ferrum tamen ossibus haesit.
3:72 tum vero postquam solitas accessit ad iras
3:73 causa recens, plenis tumuerunt guttura venis,
3:74 spumaque pestiferos circumfluit albida rictus,
3:75 terraque rasa sonat squamis, quique halitus exit
3:76 ore niger Stygio, vitiatas inficit auras.
3:77 ipse modo inmensum spiris facientibus orbem
3:78 cingitur, interdum longa trabe rectior adstat,
3:79 inpete nunc vasto ceu concitus imbribus amnis
3:80 fertur et obstantis proturbat pectore silvas.
3:81 cedit Agenorides paulum spolioque leonis
3:82 sustinet incursus instantiaque ora retardat
3:83 cuspide praetenta: furit ille et inania duro
3:84 vulnera dat ferro figitque in acumine dentes.
3:85 iamque venenifero sanguis manare palato
3:86 coeperat et virides adspergine tinxerat herbas;
3:87 sed leve vulnus erat, quia se retrahebat ab ictu
3:88 laesaque colla dabat retro plagamque sedere
3:89 cedendo arcebat nec longius ire sinebat,
3:90 donec Agenorides coniectum in guttura ferrum
3:91 usque sequens pressit, dum retro quercus eunti
3:92 obstitit et fixa est pariter cum robore cervix.
3:93 pondere serpentis curvata est arbor et ima
3:94 parte flagellari gemuit sua robora caudae.
3:95 Dum spatium victor victi considerat hostis,
3:96 vox subito audita est; neque erat cognoscere promptum,
3:97 unde, sed audita est: 'quid, Agenore nate, peremptum
3:98 serpentem spectas? et tu spectabere serpens.'
3:99 ille diu pavidus pariter cum mente colorem
3:100 perdiderat, gelidoque comae terrore rigebant:
3:101 ecce viri fautrix superas delapsa per auras
3:102 Pallas adest motaeque iubet supponere terrae
3:103 vipereos dentes, populi incrementa futuri.
3:104 paret et, ut presso sulcum patefecit aratro,
3:105 spargit humi iussos, mortalia semina, dentes.
3:106 inde (fide maius) glaebae coepere moveri,
3:107 primaque de sulcis acies adparuit hastae,
3:108 tegmina mox capitum picto nutantia cono,
3:109 mox umeri pectusque onerataque bracchia telis
3:110 exsistunt, crescitque seges clipeata virorum:
3:111 sic, ubi tolluntur festis aulaea theatris,
3:112 surgere signa solent primumque ostendere vultus,
3:113 cetera paulatim, placidoque educta tenore
3:114 tota patent imoque pedes in margine ponunt.
3:115 Territus hoste novo Cadmus capere arma parabat:
3:116 'ne cape!' de populo, quem terra creaverat, unus
3:117 exclamat 'nec te civilibus insere bellis!'
3:118 atque ita terrigenis rigido de fratribus unum
3:119 comminus ense ferit, iaculo cadit eminus ipse;
3:120 hunc quoque qui leto dederat, non longius illo
3:121 vivit et exspirat, modo quas acceperat auras,
3:122 exemploque pari furit omnis turba, suoque
3:123 Marte cadunt subiti per mutua vulnera fratres.
3:124 iamque brevis vitae spatium sortita iuventus
3:125 sanguineam tepido plangebat pectore matrem,
3:126 quinque superstitibus, quorum fuit unus Echion.
3:127 is sua iecit humo monitu Tritonidis arma
3:128 fraternaeque fidem pacis petiitque deditque:
3:129 hos operis comites habuit Sidonius hospes,
3:130 cum posuit iussus Phoebeis sortibus urbem.
3:131 Iam stabant Thebae, poteras iam, Cadme, videri
3:132 exilio felix: soceri tibi Marsque Venusque
3:133 contigerant; huc adde genus de coniuge tanta,
3:134 tot natos natasque et, pignora cara, nepotes,
3:135 hos quoque iam iuvenes; sed scilicet ultima semper
3:136 exspectanda dies hominis, dicique beatus
3:137 ante obitum nemo supremaque funera debet.
3:138 Prima nepos inter tot res tibi, Cadme, secundas
3:139 causa fuit luctus, alienaque cornua fronti
3:140 addita, vosque, canes satiatae sanguine erili.
3:141 at bene si quaeras, Fortunae crimen in illo,
3:142 non scelus invenies; quod enim scelus error habebat?
3:143 Mons erat infectus variarum caede ferarum,
3:144 iamque dies medius rerum contraxerat umbras
3:145 et sol ex aequo meta distabat utraque,
3:146 cum iuvenis placido per devia lustra vagantes
3:147 participes operum conpellat Hyantius ore:
3:148 'lina madent, comites, ferrumque cruore ferarum,
3:149 fortunaeque dies habuit satis; altera lucem
3:150 cum croceis invecta rotis Aurora reducet,
3:151 propositum repetemus opus: nunc Phoebus utraque
3:152 distat idem meta finditque vaporibus arva.
3:153 sistite opus praesens nodosaque tollite lina!'
3:154 iussa viri faciunt intermittuntque laborem.
3:155 Vallis erat piceis et acuta densa cupressu,
3:156 nomine Gargaphie succinctae sacra Dianae,
3:157 cuius in extremo est antrum nemorale recessu
3:158 arte laboratum nulla: simulaverat artem
3:159 ingenio natura suo; nam pumice vivo
3:160 et levibus tofis nativum duxerat arcum;
3:161 fons sonat a dextra tenui perlucidus unda,
3:162 margine gramineo patulos incinctus hiatus.
3:163 hic dea silvarum venatu fessa solebat
3:164 virgineos artus liquido perfundere rore.
3:165 quo postquam subiit, nympharum tradidit uni
3:166 armigerae iaculum pharetramque arcusque retentos,
3:167 altera depositae subiecit bracchia pallae,
3:168 vincla duae pedibus demunt; nam doctior illis
3:169 Ismenis Crocale sparsos per colla capillos
3:170 colligit in nodum, quamvis erat ipsa solutis.
3:171 excipiunt laticem Nepheleque Hyaleque Rhanisque
3:172 et Psecas et Phiale funduntque capacibus urnis.
3:173 dumque ibi perluitur solita Titania lympha,
3:174 ecce nepos Cadmi dilata parte laborum
3:175 per nemus ignotum non certis passibus errans
3:176 pervenit in lucum: sic illum fata ferebant.
3:177 qui simul intravit rorantia fontibus antra,
3:178 sicut erant, nudae viso sua pectora nymphae
3:179 percussere viro subitisque ululatibus omne
3:180 inplevere nemus circumfusaeque Dianam
3:181 corporibus texere suis; tamen altior illis
3:182 ipsa dea est colloque tenus supereminet omnis.
3:183 qui color infectis adversi solis ab ictu
3:184 nubibus esse solet aut purpureae Aurorae,
3:185 is fuit in vultu visae sine veste Dianae.
3:186 quae, quamquam comitum turba est stipata suarum,
3:187 in latus obliquum tamen adstitit oraque retro
3:188 flexit et, ut vellet promptas habuisse sagittas,
3:189 quas habuit sic hausit aquas vultumque virilem
3:190 perfudit spargensque comas ultricibus undis
3:191 addidit haec cladis praenuntia verba futurae:
3:192 'nunc tibi me posito visam velamine narres,
3:193 sit poteris narrare, licet!' nec plura minata
3:194 dat sparso capiti vivacis cornua cervi,
3:195 dat spatium collo summasque cacuminat aures
3:196 cum pedibusque manus, cum longis bracchia mutat
3:197 cruribus et velat maculoso vellere corpus;
3:198 additus et pavor est: fugit Autonoeius heros
3:199 et se tam celerem cursu miratur in ipso.
3:200 ut vero vultus et cornua vidit in unda,
3:201 'me miserum!' dicturus erat: vox nulla secuta est!
3:202 ingemuit: vox illa fuit, lacrimaeque per ora
3:203 non sua fluxerunt; mens tantum pristina mansit.
3:204 quid faciat? repetatne domum et regalia tecta
3:205 an lateat silvis? pudor hoc, timor inpedit illud.
3:206 Dum dubitat, videre canes, primique Melampus
3:207 Ichnobatesque sagax latratu signa dedere,
3:208 Cnosius Ichnobates, Spartana gente Melampus.
3:209 inde ruunt alii rapida velocius aura,
3:210 Pamphagos et Dorceus et Oribasos, Arcades omnes,
3:211 Nebrophonosque valens et trux cum Laelape Theron
3:212 et pedibus Pterelas et naribus utilis Agre
3:213 Hylaeusque ferox nuper percussus ab apro
3:214 deque lupo concepta Nape pecudesque secuta
3:215 Poemenis et natis comitata Harpyia duobus
3:216 et substricta gerens Sicyonius ilia Ladon
3:217 et Dromas et Canache Sticteque et Tigris et Alce
3:218 et niveis Leucon et villis Asbolos atris
3:219 praevalidusque Lacon et cursu fortis Aello
3:220 et Thoos et Cyprio velox cum fratre Lycisce
3:221 et nigram medio frontem distinctus ab albo
3:222 Harpalos et Melaneus hirsutaque corpore Lachne
3:223 et patre Dictaeo, sed matre Laconide nati
3:224 Labros et Argiodus et acutae vocis Hylactor
3:225 quosque referre mora est: ea turba cupidine praedae
3:226 per rupes scopulosque adituque carenti+a saxa,
3:227 quaque est difficilis quaque est via nulla, sequuntur.
3:228 ille fugit per quae fuerat loca saepe secutus,
3:229 heu! famulos fugit ipse suos. clamare libebat:
3:230 'Actaeon ego sum: dominum cognoscite vestrum!'
3:231 verba animo desunt; resonat latratibus aether.
3:232 prima Melanchaetes in tergo vulnera fecit,
3:233 proxima Theridamas, Oresitrophos haesit in armo:
3:234 tardius exierant, sed per conpendia montis
3:235 anticipata via est; dominum retinentibus illis,
3:236 cetera turba coit confertque in corpore dentes.
3:237 iam loca vulneribus desunt; gemit ille sonumque,
3:238 etsi non hominis, quem non tamen edere possit
3:239 cervus, habet maestisque replet iuga nota querellis
3:240 et genibus pronis supplex similisque roganti
3:241 circumfert tacitos tamquam sua bracchia vultus.
3:242 at comites rapidum solitis hortatibus agmen
3:243 ignari instigant oculisque Actaeona quaerunt
3:244 et velut absentem certatim Actaeona clamant
3:245 (ad nomen caput ille refert) et abesse queruntur
3:246 nec capere oblatae segnem spectacula praedae.
3:247 vellet abesse quidem, sed adest; velletque videre,
3:248 non etiam sentire canum fera facta suorum.
3:249 undique circumstant, mersisque in corpore rostris
3:250 dilacerant falsi dominum sub imagine cervi,
3:251 nec nisi finita per plurima vulnera vita
3:252 ira pharetratae fertur satiata Dianae.
3:253 Rumor in ambiguo est; aliis violentior aequo
3:254 visa dea est, alii laudant dignamque severa
3:255 virginitate vocant: pars invenit utraque causas.
3:256 sola Iovis coniunx non tam, culpetne probetne,
3:257 eloquitur, quam clade domus ab Agenore ductae
3:258 gaudet et a Tyria collectum paelice transfert
3:259 in generis socios odium; subit ecce priori
3:260 causa recens, gravidamque dolet de semine magni
3:261 esse Iovis Semelen; dum linguam ad iurgia solvit,
3:262 'profeci quid enim totiens per iurgia?' dixit,
3:263 'ipsa petenda mihi est; ipsam, si maxima Iuno
3:264 rite vocor, perdam, si me gemmantia dextra
3:265 sceptra tenere decet, si sum regina Iovisque
3:266 et soror et coniunx, certe soror. at, puto, furto est
3:267 contenta, et thalami brevis est iniuria nostri.
3:268 concipit -- id derat -- manifestaque crimina pleno
3:269 fert utero et mater, quod vix mihi contigit, uno
3:270 de Iove vult fieri: tanta est fiducia formae.
3:271 fallat eam faxo; nec sum Saturnia, si non
3:272 ab Iove mersa suo Stygias penetrabit in undas.'
3:273 Surgit ab his solio fulvaque recondita nube
3:274 limen adit Semeles nec nubes ante removit
3:275 quam simulavit anum posuitque ad tempora canos
3:276 sulcavitque cutem rugis et curva trementi
3:277 membra tulit passu; vocem quoque fecit anilem,
3:278 ipsaque erat Beroe, Semeles Epidauria nutrix.
3:279 ergo ubi captato sermone diuque loquendo
3:280 ad nomen venere Iovis, suspirat et 'opto,
3:281 Iuppiter ut sit' ait; 'metuo tamen omnia: multi
3:282 nomine divorum thalamos iniere pudicos.
3:283 nec tamen esse Iovem satis est: det pignus amoris,
3:284 si modo verus is est; quantusque et qualis ab alta
3:285 Iunone excipitur, tantus talisque, rogato,
3:286 det tibi conplexus suaque ante insignia sumat!'
3:287 Talibus ignaram Iuno Cadmeida dictis
3:288 formarat: rogat illa Iovem sine nomine munus.
3:289 cui deus 'elige!' ait 'nullam patiere repulsam,
3:290 quoque magis credas, Stygii quoque conscia sunto
3:291 numina torrentis: timor et deus ille deorum est.'
3:292 laeta malo nimiumque potens perituraque amantis
3:293 obsequio Semele 'qualem Saturnia' dixit
3:294 'te solet amplecti, Veneris cum foedus initis,
3:295 da mihi te talem!' voluit deus ora loquentis
3:296 opprimere: exierat iam vox properata sub auras.
3:297 ingemuit; neque enim non haec optasse, neque ille
3:298 non iurasse potest. ergo maestissimus altum
3:299 aethera conscendit vultuque sequentia traxit
3:300 nubila, quis nimbos inmixtaque fulgura ventis
3:301 addidit et tonitrus et inevitabile fulmen;
3:302 qua tamen usque potest, vires sibi demere temptat
3:303 nec, quo centimanum deiecerat igne Typhoea,
3:304 nunc armatur eo: nimium feritatis in illo est.
3:305 est aliud levius fulmen, cui dextra cyclopum
3:306 saevitiae flammaeque minus, minus addidit irae:
3:307 tela secunda vocant superi; capit illa domumque
3:308 intrat Agenoream. corpus mortale tumultus
3:309 non tulit aetherios donisque iugalibus arsit.
3:310 inperfectus adhuc infans genetricis ab alvo
3:311 eripitur patrioque tener (si credere dignum est)
3:312 insuitur femori maternaque tempora conplet.
3:313 furtim illum primis Ino matertera cunis
3:314 educat, inde datum nymphae Nyseides antris
3:315 occuluere suis lactisque alimenta dedere.
3:316 Dumque ea per terras fatali lege geruntur
3:317 tutaque bis geniti sunt incunabula Bacchi,
3:318 forte Iovem memorant diffusum nectare curas
3:319 seposuisse graves vacuaque agitasse remissos
3:320 cum Iunone iocos et 'maior vestra profecto est,
3:321 quam quae contingit maribus' dixisse 'voluptas.'
3:322 illa negat. placuit quae sit sententia docti
3:323 quaerere Tiresiae: Venus huic erat utraque nota.
3:324 nam duo magnorum viridi coeuntia silva
3:325 corpora serpentum baculi violaverat ictu
3:326 deque viro factus (mirabile) femina septem
3:327 egerat autumnos; octavo rursus eosdem
3:328 vidit, et 'est vestrae si tanta potentia plagae'
3:329 dixit, 'ut auctoris sortem in contraria mutet,
3:330 nunc quoque vos feriam.' percussis anguibus isdem
3:331 forma prior rediit, genetivaque venit imago.
3:332 arbiter hic igitur sumptus de lite iocosa
3:333 dicta Iovis firmat: gravius Saturnia iusto
3:334 nec pro materia fertur doluisse suique
3:335 iudicis aeterna damnavit lumina nocte;
3:336 at pater omnipotens (neque enim licet inrita cuiquam
3:337 facta dei fecisse deo) pro lumine adempto
3:338 scire futura dedit poenamque levavit honore.
3:339 Ille per Aonias fama celeberrimus urbes
3:340 inreprehensa dabat populo responsa petenti;
3:341 prima fide vocisque ratae temptamina sumpsit
3:342 caerula Liriope, quam quondam flumine curvo
3:343 inplicuit clausaeque suis Cephisos in undis
3:344 vim tulit: enixa est utero pulcherrima pleno
3:345 infantem nymphe, iam tunc qui posset amari,
3:346 Narcissumque vocat. de quo consultus, an esset
3:347 tempora maturae visurus longa senectae,
3:348 fatidicus vates 'si se non noverit' inquit.
3:349 vana diu visa est vox auguris: exitus illam
3:350 resque probat letique genus novitasque furoris.
3:351 namque ter ad quinos unum Cephisius annum
3:352 addiderat poteratque puer iuvenisque videri:
3:353 multi illum iuvenes, multae cupiere puellae;
3:354 sed fuit in tenera tam dura superbia forma,
3:355 nulli illum iuvenes, nullae tetigere puellae.
3:356 adspicit hunc trepidos agitantem in retia cervos
3:357 vocalis nymphe, quae nec reticere loquenti
3:358 nec prior ipsa loqui didicit, resonabilis Echo.
3:359 Corpus adhuc Echo, non vox erat et tamen usum
3:360 garrula non alium, quam nunc habet, oris habebat,
3:361 reddere de multis ut verba novissima posset.
3:362 fecerat hoc Iuno, quia, cum deprendere posset
3:363 sub Iove saepe suo nymphas in monte iacentis,
3:364 illa deam longo prudens sermone tenebat,
3:365 dum fugerent nymphae. postquam hoc Saturnia sensit,
3:366 'huius' ait 'linguae, qua sum delusa, potestas
3:367 parva tibi dabitur vocisque brevissimus usus,'
3:368 reque minas firmat. tantum haec in fine loquendi
3:369 ingeminat voces auditaque verba reportat.
3:370 ergo ubi Narcissum per devia rura vagantem
3:371 vidit et incaluit, sequitur vestigia furtim,
3:372 quoque magis sequitur, flamma propiore calescit,
3:373 non aliter quam cum summis circumlita taedis
3:374 admotas rapiunt vivacia sulphura flammas.
3:375 o quotiens voluit blandis accedere dictis
3:376 et mollis adhibere preces! natura repugnat
3:377 nec sinit, incipiat, sed, quod sinit, illa parata est
3:378 exspectare sonos, ad quos sua verba remittat.
3:379 forte puer comitum seductus ab agmine fido
3:380 dixerat: 'ecquis adest?' et 'adest' responderat Echo.
3:381 hic stupet, utque aciem partes dimittit in omnis,
3:382 voce 'veni!' magna clamat: vocat illa vocantem.
3:383 respicit et rursus nullo veniente 'quid' inquit
3:384 'me fugis?' et totidem, quot dixit, verba recepit.
3:385 perstat et alternae deceptus imagine vocis
3:386 'huc coeamus' ait, nullique libentius umquam
3:387 responsura sono 'coeamus' rettulit Echo
3:388 et verbis favet ipsa suis egressaque silva
3:389 ibat, ut iniceret sperato bracchia collo;
3:390 ille fugit fugiensque 'manus conplexibus aufer!
3:391 ante' ait 'emoriar, quam sit tibi copia nostri';
3:392 rettulit illa nihil nisi 'sit tibi copia nostri!'
3:393 spreta latet silvis pudibundaque frondibus ora
3:394 protegit et solis ex illo vivit in antris;
3:395 sed tamen haeret amor crescitque dolore repulsae;
3:396 extenuant vigiles corpus miserabile curae
3:397 adducitque cutem macies et in aera sucus
3:398 corporis omnis abit; vox tantum atque ossa supersunt:
3:399 vox manet, ossa ferunt lapidis traxisse figuram.
3:400 inde latet silvis nulloque in monte videtur,
3:401 omnibus auditur: sonus est, qui vivit in illa.
3:402 Sic hanc, sic alias undis aut montibus ortas
3:403 luserat hic nymphas, sic coetus ante viriles;
3:404 inde manus aliquis despectus ad aethera tollens
3:405 'sic amet ipse licet, sic non potiatur amato!'
3:406 dixerat: adsensit precibus Rhamnusia iustis.
3:407 fons erat inlimis, nitidis argenteus undis,
3:408 quem neque pastores neque pastae monte capellae
3:409 contigerant aliudve pecus, quem nulla volucris
3:410 nec fera turbarat nec lapsus ab arbore ramus;
3:411 gramen erat circa, quod proximus umor alebat,
3:412 silvaque sole locum passura tepescere nullo.
3:413 hic puer et studio venandi lassus et aestu
3:414 procubuit faciemque loci fontemque secutus,
3:415 dumque sitim sedare cupit, sitis altera crevit,
3:416 dumque bibit, visae correptus imagine formae
3:417 spem sine corpore amat, corpus putat esse, quod umbra est.
3:418 adstupet ipse sibi vultuque inmotus eodem
3:419 haeret, ut e Pario formatum marmore signum;
3:420 spectat humi positus geminum, sua lumina, sidus
3:421 et dignos Baccho, dignos et Apolline crines
3:422 inpubesque genas et eburnea colla decusque
3:423 oris et in niveo mixtum candore ruborem,
3:424 cunctaque miratur, quibus est mirabilis ipse:
3:425 se cupit inprudens et, qui probat, ipse probatur,
3:426 dumque petit, petitur, pariterque accendit et ardet.
3:427 inrita fallaci quotiens dedit oscula fonti,
3:428 in mediis quotiens visum captantia collum
3:429 bracchia mersit aquis nec se deprendit in illis!
3:430 quid videat, nescit; sed quod videt, uritur illo,
3:431 atque oculos idem, qui decipit, incitat error.
3:432 credule, quid frustra simulacra fugacia captas?
3:433 quod petis, est nusquam; quod amas, avertere, perdes!
3:434 ista repercussae, quam cernis, imaginis umbra est:
3:435 nil habet ista sui; tecum venitque manetque;
3:436 tecum discedet, si tu discedere possis!
3:437 Non illum Cereris, non illum cura quietis
3:438 abstrahere inde potest, sed opaca fusus in herba
3:439 spectat inexpleto mendacem lumine formam
3:440 perque oculos perit ipse suos; paulumque levatus
3:441 ad circumstantes tendens sua bracchia silvas
3:442 'ecquis, io silvae, crudelius' inquit 'amavit?
3:443 scitis enim et multis latebra opportuna fuistis.
3:444 ecquem, cum vestrae tot agantur saecula vitae,
3:445 qui sic tabuerit, longo meministis in aevo?
3:446 et placet et video; sed quod videoque placetque,
3:447 non tamen invenio' -- tantus tenet error amantem --
3:448 'quoque magis doleam, nec nos mare separat ingens
3:449 nec via nec montes nec clausis moenia portis;
3:450 exigua prohibemur aqua! cupit ipse teneri:
3:451 nam quotiens liquidis porreximus oscula lymphis,
3:452 hic totiens ad me resupino nititur ore.
3:453 posse putes tangi: minimum est, quod amantibus obstat.
3:454 quisquis es, huc exi! quid me, puer unice, fallis
3:455 quove petitus abis? certe nec forma nec aetas
3:456 est mea, quam fugias, et amarunt me quoque nymphae!
3:457 spem mihi nescio quam vultu promittis amico,
3:458 cumque ego porrexi tibi bracchia, porrigis ultro,
3:459 cum risi, adrides; lacrimas quoque saepe notavi
3:460 me lacrimante tuas; nutu quoque signa remittis
3:461 et, quantum motu formosi suspicor oris,
3:462 verba refers aures non pervenientia nostras!
3:463 iste ego sum: sensi, nec me mea fallit imago;
3:464 uror amore mei: flammas moveoque feroque.
3:465 quid faciam? roger anne rogem? quid deinde rogabo?
3:466 quod cupio mecum est: inopem me copia fecit.
3:467 o utinam a nostro secedere corpore possem!
3:468 votum in amante novum, vellem, quod amamus, abesset.
3:469 iamque dolor vires adimit, nec tempora vitae
3:470 longa meae superant, primoque exstinguor in aevo.
3:471 nec mihi mors gravis est posituro morte dolores,
3:472 hic, qui diligitur, vellem diuturnior esset;
3:473 nunc duo concordes anima moriemur in una.'
3:474 Dixit et ad faciem rediit male sanus eandem
3:475 et lacrimis turbavit aquas, obscuraque moto
3:476 reddita forma lacu est; quam cum vidisset abire,
3:477 'quo refugis? remane nec me, crudelis, amantem
3:478 desere!' clamavit; 'liceat, quod tangere non est,
3:479 adspicere et misero praebere alimenta furori!'
3:480 dumque dolet, summa vestem deduxit ab ora
3:481 nudaque marmoreis percussit pectora palmis.
3:482 pectora traxerunt roseum percussa ruborem,
3:483 non aliter quam poma solent, quae candida parte,
3:484 parte rubent, aut ut variis solet uva racemis
3:485 ducere purpureum nondum matura colorem.
3:486 quae simul adspexit liquefacta rursus in unda,
3:487 non tulit ulterius, sed ut intabescere flavae
3:488 igne levi cerae matutinaeque pruinae
3:489 sole tepente solent, sic attenuatus amore
3:490 liquitur et tecto paulatim carpitur igni;
3:491 et neque iam color est mixto candore rubori,
3:492 nec vigor et vires et quae modo visa placebant,
3:493 nec corpus remanet, quondam quod amaverat Echo.
3:494 quae tamen ut vidit, quamvis irata memorque,
3:495 indoluit, quotiensque puer miserabilis 'eheu'
3:496 dixerat, haec resonis iterabat vocibus 'eheu';
3:497 cumque suos manibus percusserat ille lacertos,
3:498 haec quoque reddebat sonitum plangoris eundem.
3:499 ultima vox solitam fuit haec spectantis in undam:
3:500 'heu frustra dilecte puer!' totidemque remisit
3:501 verba locus, dictoque vale 'vale' inquit et Echo.
3:502 ille caput viridi fessum submisit in herba,
3:503 lumina mors clausit domini mirantia formam:
3:504 tum quoque se, postquam est inferna sede receptus,
3:505 in Stygia spectabat aqua. planxere sorores
3:506 naides et sectos fratri posuere capillos,
3:507 planxerunt dryades; plangentibus adsonat Echo.
3:508 iamque rogum quassasque faces feretrumque parabant:
3:509 nusquam corpus erat; croceum pro corpore florem
3:510 inveniunt foliis medium cingentibus albis.
3:511 Cognita res meritam vati per Achaidas urbes
3:512 attulerat famam, nomenque erat auguris ingens;
3:513 spernit Echionides tamen hunc ex omnibus unus
3:514 contemptor superum Pentheus praesagaque ridet
3:515 verba senis tenebrasque et cladem lucis ademptae
3:516 obicit. ille movens albentia tempora canis
3:517 'quam felix esses, si tu quoque luminis huius
3:518 orbus' ait 'fieres, ne Bacchica sacra videres!
3:519 namque dies aderit, quam non procul auguror esse,
3:520 qua novus huc veniat, proles Semeleia, Liber,
3:521 quem nisi templorum fueris dignatus honore,
3:522 mille lacer spargere locis et sanguine silvas
3:523 foedabis matremque tuam matrisque sorores.
3:524 eveniet! neque enim dignabere numen honore,
3:525 meque sub his tenebris nimium vidisse quereris.'
3:526 talia dicentem proturbat Echione natus;
3:527 dicta fides sequitur, responsaque vatis aguntur.
3:528 Liber adest, festisque fremunt ululatibus agri:
3:529 turba ruit, mixtaeque viris matresque nurusque
3:530 vulgusque proceresque ignota ad sacra feruntur.
3:531 'Quis furor, anguigenae, proles Mavortia, vestras
3:532 attonuit mentes?' Pentheus ait; 'aerane tantum
3:533 aere repulsa valent et adunco tibia cornu
3:534 et magicae fraudes, ut, quos non bellicus ensis,
3:535 non tuba terruerit, non strictis agmina telis,
3:536 femineae voces et mota insania vino
3:537 obscenique greges et inania tympana vincant?
3:538 vosne, senes, mirer, qui longa per aequora vecti
3:539 hac Tyron, hac profugos posuistis sede penates,
3:540 nunc sinitis sine Marte capi? vosne, acrior aetas,
3:541 o iuvenes, propiorque meae, quos arma tenere,
3:542 non thyrsos, galeaque tegi, non fronde decebat?
3:543 este, precor, memores, qua sitis stirpe creati,
3:544 illiusque animos, qui multos perdidit unus,
3:545 sumite serpentis! pro fontibus ille lacuque
3:546 interiit: at vos pro fama vincite vestra!
3:547 ille dedit leto fortes: vos pellite molles
3:548 et patrium retinete decus! si fata vetabant
3:549 stare diu Thebas, utinam tormenta virique
3:550 moenia diruerent, ferrumque ignisque sonarent!
3:551 essemus miseri sine crimine, sorsque querenda,
3:552 non celanda foret, lacrimaeque pudore carerent;
3:553 at nunc a puero Thebae capientur inermi,
3:554 quem neque bella iuvant nec tela nec usus equorum,
3:555 sed madidus murra crinis mollesque coronae
3:556 purpuraque et pictis intextum vestibus aurum,
3:557 quem quidem ego actutum (modo vos absistite) cogam
3:558 adsumptumque patrem commentaque sacra fateri.
3:559 an satis Acrisio est animi, contemnere vanum
3:560 numen et Argolicas venienti claudere portas:
3:561 Penthea terrebit cum totis advena Thebis?
3:562 ite citi' (famulis hoc imperat), 'ite ducemque
3:563 attrahite huc vinctum! iussis mora segnis abesto!'
3:564 hunc avus, hunc Athamas, hunc cetera turba suorum
3:565 corripiunt dictis frustraque inhibere laborant.
3:566 acrior admonitu est inritaturque retenta
3:567 et crescit rabies remoraminaque ipsa nocebant:
3:568 sic ego torrentem, qua nil obstabat eunti,
3:569 lenius et modico strepitu decurrere vidi;
3:570 at quacumque trabes obstructaque saxa tenebant,
3:571 spumeus et fervens et ab obice saevior ibat.
3:572 Ecce cruentati redeunt et, Bacchus ubi esset,
3:573 quaerenti domino Bacchum vidisse negarunt;
3:574 'hunc' dixere 'tamen comitem famulumque sacrorum
3:575 cepimus' et tradunt manibus post terga ligatis
3:576 sacra dei quendam Tyrrhena gente secutum.
3:577 adspicit hunc Pentheus oculis, quos ira tremendos
3:578 fecerat, et quamquam poenae vix tempora differt,
3:579 'o periture tuaque aliis documenta dature
3:580 morte,' ait, 'ede tuum nomen nomenque parentum
3:581 et patriam, morisque novi cur sacra frequentes!'
3:582 ille metu vacuus 'nomen mihi' dixit 'Acoetes,
3:583 patria Maeonia est, humili de plebe parentes.
3:584 non mihi quae duri colerent pater arva iuvenci,
3:585 lanigerosve greges, non ulla armenta reliquit;
3:586 pauper et ipse fuit linoque solebat et hamis
3:587 decipere et calamo salientis ducere pisces.
3:588 ars illi sua census erat; cum traderet artem,
3:589 "accipe, quas habeo, studii successor et heres,"
3:590 dixit "opes," moriensque mihi nihil ille reliquit
3:591 praeter aquas: unum hoc possum adpellare paternum.
3:592 mox ego, ne scopulis haererem semper in isdem,
3:593 addidici regimen dextra moderante carinae
3:594 flectere et Oleniae sidus pluviale capellae
3:595 Taygetenque Hyadasque oculis Arctonque notavi
3:596 ventorumque domos et portus puppibus aptos.
3:597 forte petens Delum Chiae telluris ad oras
3:598 adplicor et dextris adducor litora remis
3:599 doque levis saltus udaeque inmittor harenae:
3:600 nox ibi consumpta est; aurora rubescere primo
3:601 coeperat: exsurgo laticesque inferre recentis
3:602 admoneo monstroque viam, quae ducat ad undas;
3:603 ipse quid aura mihi tumulo promittat ab alto
3:604 prospicio comitesque voco repetoque carinam.
3:605 "adsumus en" inquit sociorum primus Opheltes,
3:606 utque putat, praedam deserto nactus in agro,
3:607 virginea puerum ducit per litora forma.
3:608 ille mero somnoque gravis titubare videtur
3:609 vixque sequi; specto cultum faciemque gradumque:
3:610 nil ibi, quod credi posset mortale, videbam.
3:611 et sensi et dixi sociis: "quod numen in isto
3:612 corpore sit, dubito; sed corpore numen in isto est!
3:613 quisquis es, o faveas nostrisque laboribus adsis;
3:614 his quoque des veniam!" "pro nobis mitte precari!"
3:615 Dictys ait, quo non alius conscendere summas
3:616 ocior antemnas prensoque rudente relabi.
3:617 hoc Libys, hoc flavus, prorae tutela, Melanthus,
3:618 hoc probat Alcimedon et, qui requiemque modumque
3:619 voce dabat remis, animorum hortator, Epopeus,
3:620 hoc omnes alii: praedae tam caeca cupido est.
3:621 "non tamen hanc sacro violari pondere pinum
3:622 perpetiar" dixi: "pars hic mihi maxima iuris"
3:623 inque aditu obsisto: furit audacissimus omni
3:624 de numero Lycabas, qui Tusca pulsus ab urbe
3:625 exilium dira poenam pro caede luebat;
3:626 is mihi, dum resto, iuvenali guttura pugno
3:627 rupit et excussum misisset in aequora, si non
3:628 haesissem, quamvis amens, in fune retentus.
3:629 inpia turba probat factum; tum denique Bacchus
3:630 (Bacchus enim fuerat), veluti clamore solutus
3:631 sit sopor aque mero redeant in pectora sensus,
3:632 "quid facitis? quis clamor?" ait "qua, dicite, nautae,
3:633 huc ope perveni? quo me deferre paratis?"
3:634 "pone metum" Proreus, "et quos contingere portus
3:635 ede velis!" dixit; "terra sistere petita."
3:636 "Naxon" ait Liber "cursus advertite vestros!
3:637 illa mihi domus est, vobis erit hospita tellus."
3:638 per mare fallaces perque omnia numina iurant
3:639 sic fore meque iubent pictae dare vela carinae.
3:640 dextera Naxos erat: dextra mihi lintea danti
3:641 "quid facis, o demens? quis te furor," inquit "Acoete,"
3:642 pro se quisque, "tenet? laevam pete!" maxima nutu
3:643 pars mihi significat, pars quid velit ore susurro.
3:644 obstipui "capiat" que "aliquis moderamina!" dixi
3:645 meque ministerio scelerisque artisque removi.
3:646 increpor a cunctis, totumque inmurmurat agmen;
3:647 e quibus Aethalion "te scilicet omnis in uno
3:648 nostra salus posita est!" ait et subit ipse meumque
3:649 explet opus Naxoque petit diversa relicta.
3:650 tum deus inludens, tamquam modo denique fraudem
3:651 senserit, e puppi pontum prospectat adunca
3:652 et flenti similis "non haec mihi litora, nautae,
3:653 promisistis" ait, "non haec mihi terra rogata est!
3:654 quo merui poenam facto? quae gloria vestra est,
3:655 si puerum iuvenes, si multi fallitis unum?"
3:656 iamdudum flebam: lacrimas manus inpia nostras
3:657 ridet et inpellit properantibus aequora remis.
3:658 per tibi nunc ipsum (nec enim praesentior illo
3:659 est deus) adiuro, tam me tibi vera referre
3:660 quam veri maiora fide: stetit aequore puppis
3:661 haud aliter, quam si siccam navale teneret.
3:662 illi admirantes remorum in verbere perstant
3:663 velaque deducunt geminaque ope currere temptant:
3:664 inpediunt hederae remos nexuque recurvo
3:665 serpunt et gravidis distinguunt vela corymbis.
3:666 ipse racemiferis frontem circumdatus uvis
3:667 pampineis agitat velatam frondibus hastam;
3:668 quem circa tigres simulacraque inania lyncum
3:669 pictarumque iacent fera corpora pantherarum.
3:670 exsiluere viri, sive hoc insania fecit
3:671 sive timor, primusque Medon nigrescere toto
3:672 corpore et expresso spinae curvamine flecti
3:673 incipit. huic Lycabas "in quae miracula" dixit
3:674 "verteris?" et lati rictus et panda loquenti
3:675 naris erat, squamamque cutis durata trahebat.
3:676 at Libys obstantis dum vult obvertere remos,
3:677 in spatium resilire manus breve vidit et illas
3:678 iam non esse manus, iam pinnas posse vocari.
3:679 alter ad intortos cupiens dare bracchia funes
3:680 bracchia non habuit truncoque repandus in undas
3:681 corpore desiluit: falcata novissima cauda est,
3:682 qualia dividuae sinuantur cornua lunae.
3:683 undique dant saltus multaque adspergine rorant
3:684 emerguntque iterum redeuntque sub aequora rursus
3:685 inque chori ludunt speciem lascivaque iactant
3:686 corpora et acceptum patulis mare naribus efflant.
3:687 de modo viginti (tot enim ratis illa ferebat)
3:688 restabam solus: pavidum gelidumque trementi
3:689 corpore vixque meum firmat deus "excute" dicens
3:690 "corde metum Diamque tene!" delatus in illam
3:691 accessi sacris Baccheaque sacra frequento.'
3:692 'Praebuimus longis' Pentheus 'ambagibus aures,'
3:693 inquit 'ut ira mora vires absumere posset.
3:694 praecipitem, famuli, rapite hunc cruciataque diris
3:695 corpora tormentis Stygiae demittite nocti!'
3:696 protinus abstractus solidis Tyrrhenus Acoetes
3:697 clauditur in tectis; et dum crudelia iussae
3:698 instrumenta necis ferrumque ignesque parantur,
3:699 sponte sua patuisse fores lapsasque lacertis
3:700 sponte sua fama est nullo solvente catenas.
3:701 Perstat Echionides, nec iam iubet ire, sed ipse
3:702 vadit, ubi electus facienda ad sacra Cithaeron
3:703 cantibus et clara bacchantum voce sonabat.
3:704 ut fremit acer equus, cum bellicus aere canoro
3:705 signa dedit tubicen pugnaeque adsumit amorem,
3:706 Penthea sic ictus longis ululatibus aether
3:707 movit, et audito clamore recanduit ira.
3:708 Monte fere medio est, cingentibus ultima silvis,
3:709 purus ab arboribus, spectabilis undique, campus:
3:710 hic oculis illum cernentem sacra profanis
3:711 prima videt, prima est insano concita cursu,
3:712 prima suum misso violavit Penthea thyrso
3:713 mater et 'o geminae' clamavit 'adeste sorores!
3:714 ille aper, in nostris errat qui maximus agris,
3:715 ille mihi feriendus aper.' ruit omnis in unum
3:716 turba furens; cunctae coeunt trepidumque sequuntur,
3:717 iam trepidum, iam verba minus violenta loquentem,
3:718 iam se damnantem, iam se peccasse fatentem.
3:719 saucius ille tamen 'fer opem, matertera' dixit
3:720 'Autonoe! moveant animos Actaeonis umbrae!'
3:721 illa, quis Actaeon, nescit dextramque precanti
3:722 abstulit, Inoo lacerata est altera raptu.
3:723 non habet infelix quae matri bracchia tendat,
3:724 trunca sed ostendens dereptis vulnera membris
3:725 'adspice, mater!' ait. visis ululavit Agaue
3:726 collaque iactavit movitque per aera crinem
3:727 avulsumque caput digitis conplexa cruentis
3:728 clamat: 'io comites, opus hoc victoria nostra est!'
3:729 non citius frondes autumni frigore tactas
3:730 iamque male haerentes alta rapit arbore ventus,
3:731 quam sunt membra viri manibus direpta nefandis.
3:732 talibus exemplis monitae nova sacra frequentant
3:733 turaque dant sanctasque colunt Ismenides aras.