Ovid Illustrated: The Renaissance Reception of Ovid in Image and Text featuring Metamorphoses illustrations by Virgil Solis et al., with a verse commentary by Johann Spreng (1563) Site constructed by Daniel Kinney with Elizabeth Styron and With Thanks to Other Members of U.Va.'s E-Text Staff |
Partly drawing on an unfinished cycle of Ovid designs by compatriot Hendrick Goltzius (1589, 1590, 1615), renowned engraver Crispin de Passe was responsible for a 1602 series of Ovid engravings which take some of their Latin verse captions directly from Goltzius' own sequence. De Passe's series is reproduced separately in a 1980 Garland reprint and (with valuable contextualizations and English verse renderings) in Ilja M. Veldman's Profit and Pleasure: Print Books by Crispijn de Passe, tr. M. Hoyle and C. Klein (Studies in Prints and Printmaking, Vol. IV), Rotterdam, 2001, 73-84, 189-241, 317-84. Goltzius' series is reproduced in The Illustrated Bartsch, 165 vols., New York, 1978- (Vol. III, 313-38, "After Goltzius" 31-82 [104]), as are series by Solis (Vol. XIX/1, 7.0-178) and Tempesta (Vol. XXXVI, 638-787, also here online).* |
*The present page is a digitized edition of verse-captions for the Ovid-engravings of Crispin de Passe, with accompanying links ("G.") to a Wesleyan archive of Goltzius' designs for the Metamorphoses, Book I. Other links ("Gv.") lead to those verses from Goltzius' designs which de Passe does not use (most of Estius' verses for Books I and II, all of Rijkius' verses for Books III and IV). At some point it appears Goltzius planned to draft twenty designs for each book of the Metamorphoses; along with the forty intended for Books I and II, he produced just eight further designs for Book III and four more for Book IV. De Passe's debts to his various precursors are canvassed by Veldman (128-29, nn. 16-27); a quick sense of the kinship between Goltzius' and de Passe's approaches to Ovid may be gleaned from comparing a sampling of prints by de Passe (flagged as DP below) with the Wesleyan selections and with the famous Andromeda prints not included in Goltzius' main series. (See also Goltzius' sketch in the Royal Collection, Windsor.) As Veldman notes, de Passe probably began with a handful of separately titled engravings from Ovid, then lengthened the series to a total of 134; one of these (Veldman's 108 [108 V.], from the end of XI) is the Judgment of Paris, from a theme treated in Ovid's Heroides 16 but not found in the Metamorphoses. Many of de Passe's original drawings for the series survive in the Royal Collection at Windsor; see Veldman, 129, n.29. His engravings reappear with slightly longer matching "epigrams" in Latin iambics and Dutch in a volume of 1607, XV. Metamorphoseon Librorum. As engraved in de Passe's earlier series (the one transcribed here), the accompanying verses (elegiacs as well as hexameters) include many errors, here duly corrected: 1/1 aborta for oborta; 1/8 Lycgonias for Lycaonias; 1/9 teris for terris; 1/10 Parnassit for Parnassi; 2/1 monstrant for monstrante; 2/2 Paeton for Phaeton; 2/9 Multiberi for Mulciberi;quesunt for quae sunt; 2/12 soronide for Chironide; 2/15 nigrosque for nigroque; 3/2 Sepentem for Serpentem; Proicti for Proiecti; 4/4 Eurymomes for Eurynomes; 4/12 Neptum for Neptuni; 5/3 funtem for fontem; 5/5 Aetuae for Aetnae; 5/9 in ania for inania; iacto for iacta; ad for at; 6/2 paulude for palude; 6/3 vitque for virque; 7/2 catuque for cantuque; sua for suo; 7/3 Coniugit for Coniugis; 7/5 mihitur for mittitur; 7/6 sygno for Cygno; desilijt for desilit; 7/11 poscitque habet for poscit habetque; 7/14 tulnera for vulnera; 8/3 Tatalem for Fatalem; ferit for feret; niseguitur for insequitur; 8/6 sera for serrae; 8/9 igneficos for igne focos; Iraponique for Imponitque; 8/10 monstat for monstrat; 8/12 Bancidis for Baucidis; 8/13 vibrande for vibrante; Contempter for Contemptor; 8/15 se sua for se et sua; 9/1 annis for amnis; Deanira for Deïanira; 9/7 lori for loti; 10/2 planta for plantam; vita for vitam; hospitum for hospitium; 10/6 Quiique for Quique; 10/11 myrrha virga for myrrha ea virga; 10/12 Formosam for Formosum; inuenies for iuuenis; 10/14 rua for rura; 11/4 Iuditio for Iudicio; 11/8a Trachmius for Trachinius; 13/3 volet for valet; 13/4 exilium for exitium; 13/8 Hecuba for Hecube; 13/12 nonum for nouum; 13/13 piscatur for piscator; 14/5 Si for Se; 14/9 Quibqueo vitam finijs ante feres for Qui laqueo vitam finijt ante fores; dirigunt for diriguit; 14/10 occensetur for accensetur; 14/15 Oca for Ora; 15/2 (twice) fere for ferre tyranni for tyrannum; and 15/4 Ad for Ad patrias. (I have also corrected an error in one caption of Goltzius', 1/19b Clangentem for Plangentem.) Contractions and diphthongs have been expanded, terminal periods inserted at need, u/v and ij/y usage normalized, and I and J normalized to I. Entry-numbers ("[1/1]" for example) refer to the Salomon-Solis series of Ovid-illustrations and to Posthius' accompanying verse-captions, which are here accessed via the linked book-designations, for instance, "Book I"; wrongly ordered in two different ways in the reprints consulted, de Passe's captions and prints are here listed in the order of Ovid's own episodes. The italicized entry-numbers indicate where de Passe has retained Posthius' Latin elegiacs (in 58 cases); he retains Estius's verses (elegiacs as well as hexameters) in 15 other cases; in one case (our 3/4 = 32 V.) he employs an Ovidian distich; for the rest he adopts Latin verses which so far have no attribution. |
METAMORPHOSEôn Ouidianarum typi aliquot artificiosissimè delineati, ac in gratiam studiosae juuentutis editi per Crispianum Passaeum Zeelandum chalcographum Anno salutis humanae 1602. |
Ex quatuor primis Elementis omnia constant Principio à rerum Domino omnipotente creatis. |
Qua ratione tamen diuersa in corpora quaeuis Mutentur, mirum magis est quàm sensibus aptum. |
TEMERARII ATQVE IMPOTENTIS Amoris exempla aliquot illustriora, ex Publii Ouidii Nasonis quindecim Metamorphoseos libris desumta, et typis elegantissimis ob oculos posita. En tibi, Lector et spectator humanissime, libellum lepidissimis Ouidianarum fabularum iconibus refertum, ijs videlicet quas insani ac illegitimi amoris saeuique Cupidinis telis infectas esse vidimus. non eum quidem in finem a nobis collectas et formis aeneis excusas, vt hoc libello floridae ac minus circumspectae juuentuti ad eandem facem materiam praeberemus: (quorsum enim superuacaneus ille labor vt igni oleum infundamus?) sed quo ijs veluti moralibus vterentur, Cautiùs vt tali discant se credere Marti. Marti inquam, quòd in Veneris sepenumero non minori quam in Martijs castris periculo pugnetur. Praeterea vt pictoribus quoque, aurifabris, statuarijs, aliisque id genus artificibus argumenti huius copia in promptu esset, si vel haec vel similis effigianda ipsis historia sese offerret. Studiosi verò, vt praeter oculorum pasturam, animum quoque fabularum hac varietate oblectare, easque Emblematum suorum libellis inserere possent. Praesentes itaque chartulas Clarissimis ac generosae indolis juuenibus Ioanni et Nicolao Cobrisijs fratribus, artis pictoriae ac caelatoriae verè candidatis, amicitiae et honoris ergo dedicat Crispianus Passaeus Zelandus figurator et excusor. [RECKLESS AND IMMODERATE LOVE: Some More Striking Examples Drawn from the 15 Books of Metamorphosis of Publius Ovidius Naso, and set before the eyes in most elegant engravings. Most humane reader and viewer, you have here a book full of the most charming pictures of tales out of Ovid, those we saw were especially rife with wild, disallowed love and the darts of a damaging Cupid; not that we gathered them and engraved them in copper to give lusty, impetuous youth further fuel with this book for such flames (for why uselessly toil to pour oil on a fire?), but to let them employ these as moral examples and teach them more caution in joining with this sort of Mars; Mars, I say, since Venus' camp is quite often as risky a place for a fight as Mars' own. Also to provide painters and goldsmiths and sculptors and other such artists a store of such themes, if these stories or like ones present themselves, and so that studious people can feast both eyes and mind on this varied selection of fables, and incorporate them in their emblem-books. And so Crispijn de Passe of Zeeland, the designer and publisher, dedicates the present sheets as a token of friendship and honor to the noble and gifted young men, the brothers John and Nicolas Corisius, true initiates of the arts of painting and printmaking.] |
È tenebris deforme Chaos secessit oborta Luce, suoque loco sunt quaeque Elementa locata |
Astra polo radiant, quibus imminet igneus Aether Aera subsequitur Pontus, subit vltima Tellus [G.] |
Hospitibus noua terra nouis iam gaudet et aer, Atque nouo liquidae pisce natantur aquae. |
Tum formans hominem magni Deus arbiter aeui, Os iubet et mentem tollere ad astra piam. [Gv.] |
Aurea prima aetas fuit, et sine Iudice tuta, Ver cum perpetuum atque aura benigna foret. |
Mollia securae peragebant ocia gentes: Sponte sua Tellus nam bona cuncta dabat. [Gv.] |
Secula picta vides argentea, cum malè gratus Coepit homo validis bobus arare solum. |
Estque graues aestus, et frigora ferre coactus, Et lignis humiles aedificare casas [Gv.] |
Tertia mox post hanc succedit ac aenea proles; Durior illa quidem, non scelerata tamen. |
Acrior ingenijs, et ad horrida promptior arma, Structura, cultu, ac dexteritate prior. [Gv.] |
Degenerauerunt magis ac magis vsque nepotes Terribiles animis, terribilesque manu. |
Omne genus tandem vitiorum protulit aetas Ferrea, tum pulsa est fraude dolóque fides. [Gv.] |
Stat Briareus coelum affectans, dirusque Typhoeus Ingentesque ornos Rhaetus in astra iacit. |
Fregit conatus Saturnius igne trisulco, Aegidaque opposuit Pallas et arma furens. [DP.] [G.] |
Igne Lycaonias deuastat Iuppiter aedes, Ille fugit rapidum vertitur inque lupum |
Syluas et rabiosa petit spelaea Ferarum, Visque ferox animo, quae fuit ante manet. [G.] |
Deucalioneae fluctus quis nesciat vndae! Morti homines pecudes illa ruina dedit. |
Tanta Jouis laesi tulit indignatio terris Excidia, vna suo Pyrrha relicta viro est. [DP.] [G.] |
Neptunus Pater aequorei per coerula tractus, Quando orbis fluitans immaduisset aquis, |
Tandem subsedit Parnassi in Vertice montis Cymbula cum victrix Deucalionis erat. |
Mortales fuerant telluris semine creti, Saxea nunc gens est Ducalionis ope: |
Cum Pyrrha siquidem disperserat ossa parentis Magnae Consuluit talia facta Themis. [DP.] [Gv.] |
Ardebat flagrans Titan Peneïda Daphnen: Illa thorum, vitat deuia lustra petens. |
Vitat, et in laurum cita vertitur: at sua semper Dilecta Phoebus tempora fronde tegit. [G.] |
Eximia est Io specie decorata: sed ipsam Jupiter amplexus cogit inire suos: |
Postmodo quae vultu induitur formáque juuencae A Ioue, dum coniunx imperiosa venit. [Gv.] |
Centum oculis vigilem Tegees illusit alumnus, Aeternique astu iussa parentis obit. |
Fallaci cantus modulamini deperit Argus, Insomnem sopit fistula blanda virum. [G.] |
Pan sequitur Syringa, fugit pulcherrima Nympha: Dumque fugit, corpus mox fit arundo leuis. |
Quòd tenui cecinit Pan primus arundine, Syrinx Propterea Arcadio fertur amata Deo. [Gv.] |
Eripit e viuis blando sociata sopori Custodem Inachiae mors inopina bouis. |
Hoc opus, hoc ingens decus est Cyllenidos Harpes. Iunonem Maia fallere nate potes. [DP.] [G.] |
Matre suum noscit Phaëthon monstrante parentem: Et sibi flammiuomos det regere orat equos. |
Fert optata, sibi tristem properantia mortem Hinc iuuenes vestram discite stultitiam. [Gv.] |
Audet Phebaeas stulte attentare quadrigas, Atque impar humeris munus obire suis |
Infelix audet Phaeton, quod numina terret, Humanas mentes tanta libido rapit. |
Coelo errans Phaëton Iouis occidit igne, rotaeque Ardentesque simul praecipitantur equi. |
Hoc docet exemplum pariter juuenesque senesque, Viribus affectent ne grauiora suis. [DP.] [Gv.] |
Parrhasis infelix odio Iunonis in vrsam Vertitur innumeris non sine Verberibus. |
Scilicet est Vrsae similis, plagasque meretur Laude pudicitiae si qua puella caret. [DP, miscaptioned.] [Gv.] |
Dictynnae dilecta comes Iunonis ob iram Vrsa fit, et nati cuspide pene perit. |
Non tulit omnipotens, natamque Lycaone, celso Arcade cum nato sydera in axe locat. |
Pallas Erichthonium, profuso semine natum Mulciberi, occultum ferre iubet comites: |
Detegit Aglauros, videt infantem atque draconem. Sic mulier quae sunt cumque negata cupit. [Gv.] |
Propter aquas vidit, visamque Coronida feruens Neptunus sequitur, vimque sequendo parat. |
Liberat hanc Pallas natis per brachia pennis, Cornicemque vocans, tu mea, dixit, eris. [DP.] [Gv.] |
Fama malum pernix: tu Thymbraee indice coruo In tam dilectam tela cruenta jacis. |
Interit illa quidem formosa Coronis: at albas Inter aues non est jam tibi corue locus. |
Insontem sobolem, nec sonte Chironide, Apollo Parte viro tradit, parteque tradit equo. |
Chironis tandem, post dicta oracla, biformis Paulatim formam filia sumit equae. [DP.] |
Septenis Phoebo inflatur dum fistula cannis, Duxit Atlantiades in iuga celsa boues |
Indicat hoc Battus, Maia mox ringitur ortus Fit Battusque index ille repente lapis. [DP.] |
Palladis Actaeae sacrata in templa ferebat Munera virginei turba pudica chori. |
Vidit Atlantiades, solamque exarsit in Hersen, Haec visa est reliquis dignior vna Deo. [DP.] [G.] |
Hic adit inuidiam pallas, nigroque veneno Aglauro tingi mentem, animumque iubet |
Inuidiae pictura docet tristissima, quam sit Tormentum vehemens inuidus ipse sibi. [Gv.] |
Tentat adire Hersen Cyllenius ales amatam, Dilecti sperans gaudia blanda thori. |
Inuidit soror Aglauros, Maiaque creatum Opposita foribus jussit abire sera. |
Europam asportat freta per Neptunia Taurus Iupiter, ad comites respicit illa suas. |
Illae moerentes extrema in littoris ora Cum Coeli implorant numina glauca maris. [G.] |
Fortis Agenorides, sociorum fata misertus, Serpentem diro vulnere sternit humi: |
Proiecti fiunt mortalia semina dentes, Terrigenaeque suis viribus intereunt. [Gv.] |
Inscius Actaeon vidit sine veste Dianam | Praeda suis canibus non minus ipse fuit. [DP; source drawing.] |
Infelix Semele Iunonis fallitur astu, Sub specie Beroés se simulantis anum |
Atque amplexa Iouem, conflagrat; sopite prole. Nempe hominum debent vota tenere modum. [Gv.] |
Cùm propriam vidit speciem Narcissus in vndis, Ardere insano coepit amore sui. |
Scilicet hoc homines vitio plerunque laborant, Vt placeat nimium quilibet ipse sibi. |
Ne tu ne Bacchi numen, neue orgia sperne. Tyrrheni viden vt per freta salsa natant? |
Non mouet exemplum te, Pentheu. flebilis ergo Mors manet, à Bacchis dum laniatus obis. |
Pyramus inueniens maculatam sanguine vestem, Ipse sibi proprio perforat ense latus. |
Hunc simul ac Thisbe videt, hic, ait, hic quoque mucro Me perimat, quo tu vita perempta jaces. [Gv.] |
Coelicolae vetitos rident Mauortis amores, Atque fit in toto fabula nota polo. |
Quorumdam potes hic mores spectare potentum Queis impunè licet quodque patrare nefas. [Gv.] |
Eurynomes faciem mentitus Apollo, venustae Leucothoës thalamum nocte silente subit. |
Matris et in specie famulis discedere iussis, Mox habitum rursus sumit et ora Dei. [Gv.] |
Salmacidis tepidas qui vir descendit in vndas Semiuir haud longo tempore factus abit. |
Salmacides lymphae sunt desidis ocia vitae, Quae faciunt molles et sine corde viros. [Gv.] |
Tartareae rapiunt mentemque animumque sorores, Tisiphone ast solum hic munus id ipsa gerit |
Natum rex Athamas allidit ad aspera saxa: Ast fiunt reliqui numina, marmor, aues. |
Quid patriam fugis infelix cum coniuge Cadme? Non locus, at tua te sors inimica premit. |
E serpente homines produxti; factus vterque Serpens ex homine, e vita hominum aufugitis. |
Constitit Hesperio, regnis Atlantis, in ore, Et requiem Perseus quaesijt hospes ibi. |
Reppulit hunc Atlas, metuens felicibus hortis Mons fit, nam duros ius quoque dura pati. |
Infelix nimium religata ad saxa cathenis Andromede monstris et data praeda fuit. |
Cernit Abantiades hanc, euictóque dracone Liberat, et thalami ius dat habere sui. [DP.] [G.] |
Noxa Medusa, tibi facta est pulcerrima forma, Neptuni thalamus fit tumulusque tibi. |
Palladis in templo thorus angues efficit esse Crines: serpentum fit tibi spira, coma |
Perseus ex sponso fit miles, sponsaque praeda: Pocula miscentur sanguine, lite dapes. |
Gorgoneum vmbonem Inachius protendit in hostes, Qui se mirantur marmoris esse loco. |
Nata Iouis cerebro Dea, iuncta sororibus almis, Pegaseum ad fontem vult Helicone frui. |
Alatae fiunt Musae, Volucrique figurâ Defugiunt turpis probra pudenda Viri. |
Improbe, quis tua tela queat Vitare, Cupido? Quorum testatur vim quoque Ditis amor: |
Qui simul ac Cereris gnatam conspexerat inquit: Saeuior heu Aetnae me ignibus ignis edit? |
Infernas vehitur Proserpina rapta sub vmbras; Raptorem Cyane sed prohibere cupit. |
Ille hortatus equos penetrat vi flumina Nymphae, Atque suas sedes virgine laetus adit. |
Vah cupidam, Stelles duri puer oris et audax, Dixit, anum! sitiens dum bibit alma Ceres. |
Indignante Dea, latebras mox Stellio quaerit. Contemptus poenas nempe iuuenta luit. |
Insequitur flagrans Arethusam veste carentem Alpheus, timidis passibus illa fugit. |
Sed lassata fuga, fer opem mihi Delia, clamat: Clamantem spissa Delia nube tegit. |
Triptolemus vehitur Cereris per inania curru, Semina docturus credere iacta solo |
Hospes at hunc lyncus capientem nocte quietem Dum iugulare parat, lynx cito, factus abit. |
Progeniem Niobe numerosam iactat et ipsis Aequari superis seque suosque cupit. |
Huic sobolem perimunt omnem Phoebusque sororque Nempe solet fastum debita poena sequi. |
Dum prohibent Lyciâ sitientem haurire palude Dura gemelliparam rustica turba Deam. |
Quando negatis aquam, dixit Dea, nunquam ea vobis Desit ita his ranis est aqua facta domus. |
Faune quid incessis Phoebum Deus ipse canendi est, Nil coeleste sonat tibia, stulte, tua |
Detraxti Phoebo, pellem tibi detrahit ipse! Flumineas lacrymas Nymphaque virque cient. |
Connubio Tereus prognen sibi iungit, at illis Pronuba non Iuno, non Hymenaeus adest. |
Adsunt Eumenides facibus de funere raptis, Et bubo ad thalamos omnia dira canit. [DP.] |
Quam natura dedit linguam Philomela recisa est, Ast aliam illius Dî tribuere loco. |
Nunc hominum dulcescit enim bene flexilis auri, Quâ nihil in cantu dulcius orbis habet. [DP.] |
Baccharis Progne, Sed cum ratione, sororem Captiuam stabulo liberat alma manus |
Vt bona sis soror, es mater truculenta, sororem Vt Serues, quare fercula reddis Ityn. [DP; reversed reengraving.] |
Orithyian amans Boreas et stemmate claram Et specie insignem per sua regna vehit |
Hanc illi genitor bis terque negarat Erechtheus. Nunc ferus ereptam vendicat ipse sibi. |
Aesonides sacrum vellus dum Marte requirit, Medeae officio id repperit arte statim. |
Quid non suadet amor, quem nulla repagula claudunt? Regia praedoni virgóne praeda fuit? [DP.] |
Aesonides herbis sopit cantúque Draconem, Arboris auricomae qui vigil acer erat. |
Post modo felici securus obambulat horto, Aurea cumque suo vellere mala rapit. [DP.] |
Velleris aurati praedo fert Colchida secum In Graios. Iuuenem postulat esse patrem |
Coniugis officio id fieret, quae numina poscit, Aetas vt socero, florida semper eat. [DP.] |
Optabant gnatae patri reparare iuuentum, Non minus hac Orco mittitur arte senex. |
Vos saga, vos meretrix insontia pectora, fallit, Non minus in natos illa cruenta suos. [DP.] |
Dilecto volucres Cygno domitumque leonem Pauperibus dederat Phyllius ortus auis: |
Ingratóque negat taurum, mox desilit alto Monte puer praeceps, fitque sonorus olor. [DP.] |
Amphitryoniades vinctum per colla catenis Cerberon, in solis lumina clara trahit: |
Ille sed impatiens lucis spumam ore per agros Spargit et ex ista nata aconita ferunt. |
Auxilium et pacem Cephalus rogat; annuit ambo Aesacus[.] Aeginam depopulare lues[.] |
Aesacus hîc in formicas vbi lumina vertit Myrmidonas fieri poscit habetque viros. |
More suo canibus solis comitantibus ibat Venatum Cephalus mane rubente nouo: |
Hunc Aurora rapit, sed enim mox inde remittit, Vxori tacitum vaticinata malum. |
Procrida decepit Cephalus, quae fugit in vmbras Virgulti; precibus victa deinde redit, |
Datque suae, iaculum necis, instrumenta marito, Irrita quae nunquam iecit inulta manus. |
Infelix Cephalus magis infelicia Procris Pectora traiecit, dum putat esse feram. |
Scilicet hoc iaculo non irrita vulnera fecit Quod dederat Procris, quo perijtque Procris. |
Moenia dum Nisi Regis validissima longum Terribili Minos obsidione premit: |
Hunc videt ex alta virgo Niseïa turri, Et capitur demens hostis amore sui. |
Fatalem capiti crinem quid demiitis? ille Exitium patriae triste tibique feret |
Scylla fuge: insequitur pater, atque abit hostis amatus Sed bene factum, alas quod tibi et addit amor. |
Cum subijt Theseus numquam remeabile tectum Gnosias à tergo fila legenda dedit. |
Semibouem sic ille virum prostrauit; et inde Per dubias redijt laetus honore vias. |
Ad patrios fines dum sumptis Icarus alis Aërias carpit cum genitore vias: |
Subuolat ad Solem propius, mox cera liquescit, Inque necaturas praecipitatur aquas. |
Daedale, qui natum docuisti flectere pennas, Te docuit Perdix testis vtrumque fuit |
Circinus et serrae. Puerum tu culmine turbas Praecipitem! Tanti muneris idque loco! [DP.] |
Ardet Atalantae forma Meleager, et illi Terribilis donat terga caputque ferae. |
Hoc socij prohibent, clamorque minaeque sequuntur: Dantur et hinc fratrum corpora bina neci. |
Thestias vt fratres miseranda Caede peremptos Aspicit vltrices instruit igne focos |
Imponitque focis nati fatalia ligna Cum quibus extinctus Concidit ille simul. |
Hospitibus viridi residens Achelous in antro Imperijs monstrat subdita regna suis. |
Nec minus et carae Perimeles fata recenset Cui saepe amplexus, oscula saepe tulit. |
Iupiter et fandi Deus hospitis ora ferentes Vrbibus exclusi rustica tecta petunt. |
Baucidis est templum casa: vir, mulierque senescunt Arbores in ramos: morte, maloque carent. |
Thessalus in lignum saeuit vibrante securi, In Nympham cadit hoc, in Cereremque probrum. |
Contemptor Diuûm poenas exspectat acerbas; Supplicij exemplum fit, specimenque noui. |
Lurida membra Fames Erissichthonis haurit ad ossa Ac fibras penetrans; hoc Dea namque iubet. |
Insaturata gula est, pro qua diuenditur eius Metra: vbi nil reliquit, se et sua membra vorat. |
Amphitryoniades simul et Calidonius amnis De thalamo pugnant Deïanira tuo. |
Et variet quamuis Achelous saepe figuram Non minus Herculea vincitur ille manu. |
Herculis vxorem vada per fluuialia Nessus Dum vehit, amplexu luxuriante premit. |
Corripit ille arcum: sic pectora acumine ferri Traijcit; exhausto sanguine Nessus obit. |
Monstrorum domitor Iouis Alcmaenaeque propago Mandat fatales igne crepare rogos. |
En nouus ad superos subito Deus iste triumphat: Pars magna Heroum, pars quoque magna Deum. |
Nititur ad partum miseranda Alcmena, sed obstat Lucis honoratae quae Dea nomen habet. |
At delusa dolis, famulae sua vincla remittit Nascitur et proles magna potensque Iouis. |
Dilectum Driope comitata sorore ferebat In gremio natum vere tepente nouo |
Vtque comas loti decerpsit, in arboris ipsa Frondentis speciem versa repente stetit. |
Furtiuos cum fratre suo coniungere somnos Byblis, et hoc fieri mater amante cupit. |
Ille sed incestos sapientior effugit ignes. Nullum accensa modum flamma sororis habet. |
Conueniunt voto discordi Lygdus et vxor; Iphis conspicuo creditur ore puer. |
Iam nuptura habitus sumit conuersa viriles Sexu, virque subit (vult Dea namque) torum. |
Euridices rumpit plantam et cum sanguine vitam Serpens hositium praebet auernus ei |
Omnia demulsit mundi demulsit et orcum Orpheus ast orbus coniuge mansit adhuc. |
Vates en viduus, sed viua coniuge, supplet lecti delitias increpitante lyra |
Mellitos cantus animalia suasa sequuntur. Aurem dic montes dic habuisse nemus. |
Nympharum figit Cyparissus arundine ceruum Inscius, hinc figit cor iuuenile dolor. |
Quem miseratus Apollo redegit in arboris altae Funestam speciem, nomen habentis idem. |
Alitis ipse suae speciem mentitus et ora Iupiter Iliaden lucida ad astra vehit. |
Is quoque iam fertur mensis astare Deorum, Et miscere Ioui pocula grata suo. [DP.] |
Victus Amyclaeus iuuenis certamine disci Victoris Phoebi funus, amorque fuit. |
Purpureus sanguis florem succreuit in illum, Quique Hiacynthus erat, flos Hiacynthus erit. |
Corpore vt insignem sculpsit facieque puellam Pygmalion, operis captus amore sui est. |
Imponensque tori, fiat precor haec mea coniunx, Dixit, et alma Venus viuere iussit ebur. |
Optat Myrrha pudicitiam deponere patri; Se laqueo nectit; flebile pendet onus. |
Ast erepta torum maculat nomenque paternum; Et quae virgo fuit myrrha ea virga manet. |
Formosum sequitur flagrans Dea Cypria Adonim, Et nunc imbelles sollicitare feras. |
Inque sinu iuuenis requiem modo ducere gaudet, Osculaque in roseis figere longa genis. [DP.] |
Formosam Hippomenes Atalantam praepete cursu Vincit, connubio jungit eamque sibi. |
Attamen ille dolo vincit, mala aurea spargens, Quae dederat cultae Diua beata Cypri. |
Concubitu veteris temerat sacraria templi Hippomenes nuptae ductus amore nouae |
Haec lea fit rapidi formam induit ille leonis Hi nunc pro thalamo rura nemusque colunt. |
Vt ferus inguen aper rupit tibi mollis Adoni, Tum simul est isto vulnere laesa Venus: |
Moestáque purpureum iussit de sanguine florem Surgere, perpetuus quo tuus esset honor. [DP.] |
Maenadibus fit praeda feris miserabilis orpheus Foemina num vincis tu feritate feras? |
Ne nihil ast hominis remaneret et huius et artis Seruat Apollo caput seruat Apollo lyram. |
Rex Phrigiae stolidus verti cupiebat in aurum, Omne, quod admota tangeret ipse manu: |
At cito poenituit voti cum denique posset Nec releuare famem, nec releuare sitim. |
Pan canit aurisonasque fides edoctus Apollo Iudicio victor fitque negante Mida. |
Stulte Mida, qualis tibi mens noua perdocet auris Rex fueras, Baro nunc, bardus asellus eris. |
Rex maris ac Phoebus Troiae noua moenia condunt Sed frangente datam Laomedonte fidem. |
Pontus obit, terras et regis filia monstro Poscitur Alcidae quod fera claua necat. |
Vim parat Aeacides Thetidi, refugitque vicissim Dum speciem saeuae tigridis illa subit. |
Vate sed admonitus laqueis innectit amicam, Et potitur votis laetus amore suis. |
Mercurio, Phoeboque simul genitoribus, olim Cum Chione pueros edidit vna duos. |
Elatam gemino partu, specieque superbam Egregia, letho magna Diana dedit. |
Forte suos peleus spacioso in littore tauros Linquerat, hos sternit Martius ore lupus |
Diua Thetis solido commutat marmore corpus Atque feram pecori posse nocere vetat. |
Cum responsa Deûm Trachinius ille requirit, Naufragus magno est maxima praeda mari |
Alcyone miserum deflet post fata maritum Estis nunc, homines qui fueratis, aues. |
Halcyone reducem Ceyca, miserrima votis Abs Iunone petit: sed prece lusa fuit |
Naufragium Ceyca et enim maris hauserat aestus Iris it ad Somnum prompta iubente Dea. |
Optatam sequitur per inhospita littora Nympham Aesacus, haec anguis dente perempta cadit. |
Ille dolore amens, scopulo se deijcit alto, Exceptum Thetis candida fecit auem. |
Arbiter en formae certamina sisto Dearum, Vincere quae forma digna sit vna duas. |
Vincere sunt omnes dignae: tamen vna placebit Ante alias. malum tu cape pulchra Venus. |
Ponat vt vnda minas ventis agitata iubetur Mactari sacris iphigenia focis. |
Nube sed obiecta pauidam pro virgine ceruam Substituit nemorum quae Dea iura tenet. |
En manibus pedibusque cient certamina cruda Troies cum Graeis fata vocantque suos. |
Cygnus Achillei deridet fulminis ictus Opprimitur sicca non minus ergo nece. [DP.] |
Aequoreo dilecta Deo pulcherrima Caenis Optat honorati corpus habere viri. |
Praestat amans votum: quin et facit insuper vltrò, Vt fieri nunquam saucia membra queant. |
Pirrithoo celebrante nouas cum coniuge taedas Hippodame, rixas ebria turba mouet. |
Clamatur, iuuenes trepidae rapiuntur et omnis Mox vino et fuso sanguine terra natat. [DP.] |
Diua Thetis nato metuens in bella ruenti, Mulciberis duri tecta operosa petit, |
Et galiam clypeumque noua iubet arte parari, Armaque quae faciant vulnera, nulla ferant. [DP.] |
Contendunt de armis duo magna tonitrua belli: Contendant armis bellica lingua valet |
Aiax inferior sub iudice pectora fodit: Sanguis erat, qui post flos Hyacinthus erat. |
Troia luit merito periuria fraudes et artes Exitium patiens caedibus atque rogis. |
Heu Priamo natum Polymnestor deuouet orco Et manes sceptro iam decorandus adit. |
Mittitur inferias miseranda Polyxena duris Manibus illata vi Polydorus obit. |
Inuadit furijs Hecube muliebribus ardens Thracem; oculos eius reddit et vngue cauos. |
Filius Aurorae Tithonius occubat armis Pellaei iuuenis Troica noxa fuit. |
Memnonis hinc volucres, Iussu Iouis annua soluunt Officia exequium, prestita matris ope. |
Longaeuum per tela patrem, mediosque per ignes Aeneas humeris dulce reportat onus |
Nec fera tela viro quicquam nocuêre, nec ignes Scilicet est pietas numine tuta Dei. |
Quam durus Polyphemus erat, qui frangit amantes! In fluuium transis, Aci tenelle nouum |
Tu Galathea fugâ dilaberis, inclyta Nerei Filia, nec poteras hac Polypheme frui. |
Squamigerum ecce gregem folijs dum, Glauce recondis, In sibi natales ille resultat aquas. |
Exploras causam, fallax tibi manditur herba, Qui piscator eras, es Deus inter aquas. |
Philtra petit Glaucus, Scyllae quibus excitet ignem, Filia cui Solis tetra venena parat. |
Scylláque consueto dum corpus in aequore tingit, Mox rabidi fiunt crura femurque canes. |
Exuis humanos artus, hos induis aluo, Depastusque homines, barbare, pascis oues |
Pocula quid Circes noceant, quando irrita fiunt? Sus, vrsus vir erat, vir redit inde sibi. [DP.] |
Cum renuit Circes sociare cubilia Picus, Hunc volucrem magico carmine saga facit. |
Inde etiam mutat famulos in monstra ferarum, Qui dominum quaerunt per nemora alta suum. |
Apulus immeritis dicit conuicia Nymphis Dum faciles agitant prata per vda choros. |
Se videt ergo nouis oleastrum sumere ramis Iamque notam linguae fructus amarus habet. |
Aeneam senium, labor, atque pericula Martis Reddebant ipsis manibus vsque parem. |
Ergo Venus numero Diuorum adscribier optat Gnatum, quem indigetem Iupiter ipse facit. |
Pomona assiduè cultis remanebat in hortis, Despiciens Venerem, despiciensque viros. |
Hanc adit ora sibi Vertumnus anilia fingens, Et socij suadet gaudia inire thori. |
Iphin Anaxarete miserum spernebat amante, Qui laqueo vitam finijt ante fores. |
Huius vt aspexit Virgo miserabile funus, In lapidem toto corpore diriguit. |
Romulus aeternae ter felix conditor vrbis, Mortali sceptro fortiter vsus, obit. |
Victor bellator Superis, hoc Marte precante, Sic accensetur: Rex, Deus, auctor, homo. |
Coniuge iam Diuo tibi quid Regina, maneret Hoc mortale Deam te decet esse parem |
Iride submissa Iuno te sidere vestit, Et nunc Ora Dea est, quae fuit Hersilia. |
Quid Phedra insanis! iuuenis quid pectora tentas Tam casti, incesto turpiter igne flagrans? |
Nec satis hoc: scelus ipsa tuum quin ingeris vltro Hinc miser HIPPOLYTI nomen et omen habet. [DP.] |
Cornutum Cippum regem fore dixerat augur, Ingressum portas Martia Roma tuas: |
At Romana aliquem gens nescia ferre tyrannum Illum intra prohibet moenia ferre pedem. |
Hic patribus Romae missis epidaurius astat Dum releuant molli corpora fessa toro |
Et medicam promittit opem sub imagine blandi Serpentis baculo quem tenet ipse suo. |
Phoebigena augustum subito conuersus in anguem Romanas placide serpit ad vsque rates. |
Aeneadae gaudent, medicoque, sub angue, recepto Ad patrias properant per freta longa domos. |
Quid diadema iuuat? quid purpura: Cesaris ecce Quod Mars extulerat, Mors premit atra caput. |
Ast infert animum caelo Venus alma: diuque Funestum ostendit stella comata iubar. |
Altitonans postquam certos secreuit in orbes Omnia, limitibus compescere certes |
Aura capit volucres, pisces versantur in vndis, Datque homini e coelo flammas, animatque Prometheus. [G.] |
Aurea Saturno rutilabant secula Rege Nectaris, et passim flumina lactis erant. |
Sponte deus florum tellus inculta ferebat Bacchique et Cereris sponte ferebat opes [G.] |
Sub Ioue deterior postquam consurgeret aetas, Rura coarctauit limite quisque suo. |
Eque auro radiante orta est Argentea proles, Saucia tunc duro vomere luxit humus. [G.] |
Oppida cum castris meditari tertia caepit, Ferrato et Marti sternere Aliena viam. |
Et fluctus sulcare feros, ventosque furentes Carbaseo impigre spernere fisa sinu. [G.] |
Ferreus hinc fremuit lymphato mente Gradiuus, Et Pacem toto dispulit ore furor. |
Tunc Astraea polos terras exosa petiuit, Cessit amor veri, cumque Pudore Fides. [G.] |
Diuum hominumque parens scelerata Lycaonis acta Deuouet irrisus, conciliumque vocat. |
Turba Deûm presto est subscribere perdat vt omne Diluuio humanum fluctiuagante genus. [G.] |
Vndiuomo collecta Noto Thaumantias Iris Nubila per terras dissipat imbre graui. |
Neptunusque ferox cunctis indicit aquarum Numinibus fontes eiaculare suos. [G.] |
Diluuio cessante, et subsidentibus vndis E saxis hominum gens reparata fuit |
Pyrrha nurus post terga iacit, post terga maritos Deucalion, durum nos genus vnde sumus. [G.] |
Immensum certis strauit Pythona sagittis Nec meruit minimum Cynthius arte decus, |
Latonae matri monstrum Iunonis ob iram Et terrae infestum dum necat atque mari. [G.] |
Aemonio manans Pindo Penaeus amaena Rupe sedens Nymphas fluminaque alta citat. |
Te velox Amphryse, et te Sperchye fluentis Vndantem rapidis, Apidanumque senem. [G.] |
Iuppiter Inachidem densa caligine stuprat, Iuno sui sensit furta petulca viri. |
Quod deus aduertens, Iö sub imagine vaccae Occuluit, quae post de Ioue facta dea est. [G.] |
Pana fugit Syrinx ripam Ladonis ad vdam, Dumque fugit, numen fluminis orat opem |
Vertitur in calamum resonantis arundinis, hunc Pan Plangentem dulci flamine semper amat. [G.] |
Opprobrijs Epaphi Phaeton marcescit amaris Quamque potest Clymenen vt ferat orat opem. |
Illa sui Solis radiantia lumina monstrans, Per Styga, perque deos deierat esse patrem. [G.] |
Tecta petit Phaeton Eois fulta columnis, Tecta, patris SOLIS regia beata sui |
Indiciumque rogat malesuadus stemmatis ardor, Nescius heu fabricat quanta pericla sibi |
Exest pontum et terras Clymeneia proles, Nereidumque ferit maesta querela polum |
Arescunt fontes, arescit Xanthus et Ister Aestuat ipse sua mole grauatus Atlas. [G. 1 / 2] |
Excipit Eridanus Phaetonta tepentibus vndis Fulmineo excussum celitus igne Iouis. |
Deplorant tumulum Clymene, Heliadesque sorores, Quas Di populea fronde repente tegunt. |
Vt Phaetonteos compescunt ignibus ignes Tela trisulca vibrans Rexque Paterque Deûm. |
Blanda minis miscens Phaebum Titana coëgit Vt Solis solitum currus iniret iter. [G.] |
Nonacrina Iouem Calisto inflammat amore. Adgreditur castam callidus ille dolis. |
Dictynnam simulat, fucisque armatus opimis Maenalijs lucis in sua vota trahit. |
Fronde sub vmbrosa posito velamine Nymphis Cum nudis sese nuda Diana lauat. |
Nonacrina moras stupri sibi conscia quaerit, Sublato a Nymphis tegmine culpa patet. [see Note] |
Magna Iouis coniux mire indignata quod esset Faedare aethereos Parrhasis ausa thoros. |
Pellice prostrata, vulsisque infesta capillis, Pulchra ea deformis iussit vt vrsa foret. |
Aëra deuexum Iuno secat alit curru Conquestura sui furta petulca viri |
Ocëano supplex magno, et tibi caerula Tethy, Caelo quod pellex sydus et Arcas habent |
Aemonium Iuuenem furtim complexa Coronis, Gaudia dat fulcris debita Phaebe tuis. |
Quod tamen illa facit, minimè facit illud inulta, Furta videt coruus, nunciat idque tibi. |
Mandat Erichthonium Tritonia Cecrope natis Et temere inspiciant nè sua sacra iubet. |
Vimen at Aglauros reserat geminaeque sorores Delictum cornix garrula cernit auis. |
Virgo Trisulcifero placuit, sub littore visa, Basia et amplexus sed fugit illa Dei. |
Implorans Superos sublimis in aëra fertur, Moxque recens cornix nubila summa petit. |
Inuidiae sedes, et luce carentia regna Mersa chao informi torua Minerua subit. |
Mandat inulta poli nè sydera spectet Aglauros Illa deae magnae iussa repente facit. |
Europam toto frustra dum quaesijt orbe Impia Iussa Patris fugiens Patriamque Patremque |
Vitat Agenorides Phoebique oracula supplex Consulit, et quae fit tellus habitanda requirit. |
Abstrusum vt Tyrii Iouis in libamina fontem Infausto tetigêre gradu, ferus exilit Anguis, |
Inuaditque viros, atque atrâ tabe trementes Occupat, et longo miseros sinuamine perdit. [G.] |
Vltor Agenorides saeuum procurrit in hostem, In faucesque ferae fumumque ignemque vomentis |
Ferrum adigit, lethumque fugâ vitare paratem Figit in aduersam connixus corpore quercum. |
Victori Dea Pallas adest, dentesque Draconis Eruat ore monet, versoque inseminet agro |
Hinc peritura cohors per mutua vulnera, glebis Nascitur: at finem bello dat frater Echion. |
Fronti nulla fides! Beroes Iuno ora senilis Induit in fraudem, quò pellice gaudeat vltâ. |
Ne credas Semele; non haec Epidauria nutrix; Zelotypa ach tali captat imagine Iuno. [G.] |
Liberiore ioco diffusus nectare curas Iuppiter, in coelo laeta cum coniuge ludit. |
Prae maribus vestra est, mea Iuno, voluptas Inquit: at illa negat, crescit contentio verbis. |
Quid faciant? tales qui possit soluere nodos Iunoni toto non sufficit vllus olympo. |
At tandem votis capitur communibus vnus. Tiresias Venerem Iudex expertus vtramque. |
Hic duo serpentum coeuntia corpora, virgâ Vi violans, vixit septem post foemina soles: |
Octauo hos rursus, dum foemina percutit anno, Reddita forma prior, sexusque et imago virilis. |
Thisbe redi, bona Thisbe redi; nocturna quid exis Sola domo? dubiaeque audes te credere syluae? |
Ni faceas, Pyrami nigrescet sanguine Morus, Tuque comes, lethi quae causa, miserrima fies |
Cum Venere in medijs nexus complexibus haeret Mars Pater, et toti praebet spectacula Coelo |
Mulciber indicio Phoebi depraendit, eosque Turpiter complexos Diuis ridentibus offert. |
Secretum Veneris qui diuulgaret amorem Phoebus, Leucothoes prodendis ignibus ardet. |
Quid Virum amplexus, quid prosunt oscula? viuam Leucothoen terrâ crudus Pater obruit atrâ. |
Inuitum medio complectens Naiada fonte Salmacis, vt pugnes nunquam tamen improbe, dixit, |
Effugies: Dictoque fides fuit; et duo in vnum Corpus eunt, sexûque simul spectantur vtroque. |